علامه امینی هرچند در عمر نسبتاً کوتاه خود (نزدیک به هفتاد سال)، خدمات بسیاری به علوم اسلامی ارائه کرده و آثار بسیاری به نگارش درآورده است، اما او را بیش از همه با کتاب مشهور و بی‌مانند «الغدیر فی الکتاب و السنهً و الادب» می‌شناسیم؛ کتابی دائرهً‌المعارفی دربارهٔ واقعه غدیر و اثبات امامت امیرالمؤمنین (ع) که مرحوم علامه امینی حدود چهل سال از عمر بابرکت خود را برای نوشتن این کتاب صرف کرد، هرچند که نگارش این کتاب به اتمام نرسید.
تاریخ انتشار :سه شنبه ۱۴ اسد ۱۳۹۹ ساعت ۱۰:۱۳
کد مطلب : 93652
هدف از این نوشته کوتاه، بحث از زندگی و خدمات علمی و اجتماعی علامه امینی یا بحث علمی و مفصل دربارهٔ کتاب شریف الغدیر نیست؛ بلکه مقصود این است که به مناسبت فرا رسیدن عید سعید غدیر، تنها به گوشه‌ای از زحمات او در نگارش کتاب الغدیر، اشاره‌ای کنیم. از این رو، در این نوشتار، که از حوزه نیوز انتخاب شده، به بحثی کوتاه دربارهٔ دستیابی علامه امینی به منابع الغدیر و نگارش الغدیر بر پایه این منابع می‌پردازیم.
* * *
از مفاخر بزرگ شیعه در قرن اخیر، علامه عبدالحسین امینی نجفی تبریزی (متولد ۱۳۲۰ هـ / ۱۲۸۱ ش- متوفای ۲۸ ربیع الثانی ۱۳۹۰هـ/ ۱۲ تیر ۱۳۴۹ ش) است.
علامه امینی در حوزه کهن نجف اشرف از محضر بزرگانی چون سیدمحمد حسینی فیروزآبادی (متوفای ۱۳۴۵ هـ)، سید ابوتراب بن‌ابوالقاسم خوانساری (متوفای ۱۳۴۶ هـ)، میرزاحسین نائینی نجفی (متوفای ۱۳۵۵ هـ)، سید ابوالحسن موسوی اصفهانی (متوفای ۱۳۶۵ هـ)، شیخ محمدحسین اصفهانی غروی (متوفای ۱۳۶۱ هـ) و شیخ محمدحسین کاشف‌الغطاء (متوفای ۱۳۷۳ هـ) بهره برد.
مطالب جلدهای مجموعه الغدیر
کتاب الغدیر که بیست جلد بوده و تعداد ۱۱ جلد آن به چاپ رسیده و گویا بقیه مجلدات آن بنا بر مصالحی چاپ نشده‌است؛ از نظر ساختاری، یک جلد آن به بحث سندی حدیث غدیر و مبحث روایی آن می‌پردازد و بقیه جلدها واقعه غدیر را در شعر و ادب اسلامی از قرون مختلف بررسی می‌کند.
در جلد نخست، علامه امینی پس از نقل حدیث غدیر، ۱۱۰ تن از بزرگان صحابه را نام می‌برد که این حدیث را نقل کرده‌اند و نام هر یک از آنان را بر پایه منابع اهل سنت ذکر می‌کند. پس از صحابه، نام هشتاد و چهار تن از تابعانی که این حدیث را روایت کرده‌اند، را به میان می‌آورد و پس از تابعان، ۳۶۰ تن از علمای راوی این حدیث از قرن دوم تا قرن چهارم هجری را ذکر می‌کند.
ادامه جلد اول، به فهرستی از اسامی‌نویسندگانی که آثاری مستقل راجع به حدیث غدیر نگاشته‌اند، احتجاج‌هایی که به حدیث غدیر انجام شده‌است، آیات قرآنی راجع به غدیر، داستان تبریک گفتن عمر و ابوبکر و سایر صحابه به امام علی (ع)، جایگاه عید غدیر نزد اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و سخنان برخی از دانشمندان اهل سنت دربارهٔ غدیر و نیز بررسی سند حدیث غدیر پرداخته شده‌است. همچنین، بحث از دلالت حدیث غدیر و بررسی و نقد شبهات برخی از دانشمندان اهل سنت دربارهٔ دلالت حدیث بر امامت امیرالمؤمنین (ع)، در ادامه این جلد آمده و علامه دلالت تام این حدیث بر ولایت علی (ع) را روشن می‌سازد.
مطالب جلد دوم تا یازدهم
علامه امینی از جلد دوم تا یازدهم را نیز به بحث ادبی و غدیر در شعر شاعران از قرن اول تا قرن دوازدهم می‌پردازد و به مناسب هر بحثی، مباحث تاریخی، تفسیری، حدیثی، ادبی، رجالی، و کلامی مربوط به آن را مطرح می‌سازد.
علامه بنا داشته‌است که شاعران و اشعار مرتبط با غدیر در قرن‌های سیزدهم و چهاردهم را نیز به پایان برساند که عمر ایشان مجال این کار را نمی‌دهد.
مطالعه صدهزار جلد کتاب برای تألیف «الغدیر»
مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی مستقیماً از مرحوم علامه امینی نقل کرده‌است که او برای تألیف الغدیر، ۱۰ هزار جلد کتاب را از ابتدا تا انتها خوانده و به صد هزار جلد کتاب نیز مکرر مراجعه کرده‌است (نقل قول دکتر شهیدی از علامه امینی در: شهداءالفضیله، مقدمه شیخ محمد خلیل‌الدین عاملی، ص۴). بنابر این نقل، علامه امینی در تألیف این اثر، از یکصد هزار جلد کتاب به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بهره برده‌است. با عنایت به این امر، باید توجه داشت که از سویی، ظاهراً کتاب الغدیر، یک کار جمعی نبوده و مرحوم علامه امینی دست تنها به کار تألیف الغدیر پرداخته‌است. از سویی دیگر، در عصری که علامه امینی مشغول تدوین الغدیر بوده‌است، یعنی حدود پنجاه تا نود سال قبل، دسترسی به آثار، به آسانی روزگار ما نبوده‌است. هنوز امکان دستیابی به نسخه‌های دیجیتال وجود نداشته و امکان جست‌وجوی اینترنتی و رایانه‌ای فراهم نبوده‌است و حتی بسیاری از آثار اسلامی، هنوز نسخه چاپی هم نشده بود و علامه امینی ناگزیر بود از نسخه‌های خطی بهره گیرد.
اکنون باید دید که علامه امینی در نگارش این اثر حجیم و عظیم، چگونه از این تعداد فراوان آثار بهره برده و منابع و مصادر وی در نگارش این اثر، چگونه در دسترس او قرار می‌گرفته‌است.
علامه امینی در تهیه منابع این اثر، که بخش عمده آن از منابع غیرشیعی است، زحمت‌های بسیاری متحمل شد؛ به سرزمین‌ها و شهرهای بسیاری سفر کرد؛ به افراد بسیاری رو انداخت و التماس کرد؛ نسخه‌های بسیاری را تهیه و نسخه‌های بسیاری را از روی نسخه‌های کهن استنساخ کرد و سرانجام، از این منابع، کتابخانه‌ای عظیم گردآورد که به اختصار، به آنها اشاره می‌کنیم.
سفرهای علامه امینی برای دستیابی به منابع
علامه امینی، برای دست یافتن به منابع جهت نگارش «الغدیر»، سفرهای بسیاری، هم در داخل کشور عراق و کتابخانه‌های آن کشور انجام داد و هم به ایران، هند، سوریه، ترکیه و مصر سفر کرد. وی در این سفرها در پی کتابخانه‌ها و کتاب‌ها و نسخه‌های چاپی و خطی بود. علامه امینی در این کتابخانه‌ها به مطالعه، نکته‌برداری و از همه مهم‌تر، استنساخ کتاب‌ها می‌پرداخت و در ضمنِ آن با شخصیت‌ها و دانشمندان نیز ملاقات و با آنان بحث و تبادل افکار می‌کرد.
کتابخانه‌های عراق
مرحوم علامه امینی علاوه بر استفاده از کتابخانه‌های شهر نجف اشرف، در عراق به‌صورت مکرر به شهرهای کربلا، کاظمیه، بغداد، سامرا، حله و بصره سفر کرد و به مطالعه و استنساخ و نکته‌برداری از کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های این شهرها مبادرت ورزید.
کتابخانه‌های ایران
مرحوم علامه امینی، برای دستیابی به منابع فزون‌تر به شهرهای ایران نیز سفر کرد. او در ایران، به شهرهای قم، تهران، مشهد، بروجرد و کرمانشاه مسافرت کرد و به مطالعه کتب خطی و چاپی کتابخانه‌های شهر قم، آستان قدس رضوی، مجلس شورای ملی، مدرسه سپهسالار، ملک و کتابخانه ملی در تهران، کتابخانه آیت‌الله بروجردی در بروجرد و کتابخانه سردار کابلی در کرمانشاه پرداخت.
مقصدهای دیگر سفرهای علمی علامه امینی برای تألیف «الغدیر»
کتابخانه‌های عراق و ایران، پاسخگوی نیاز علامه امینی در تدوین «الغدیر» نبود. از این رو، وی در سال ۱۳۸۰ه.ق رنج سفر به هند را بر خود هموار کرد و در هند، به شهرهای حیدرآباد دکن، علیگره، لکهنو، کانپور، جلالی و رامپور قدم نهاد و به مطالعه و استنساخ کتب خطی و چاپی در کتابخانه‌های آن دیار پرداخت.
علامه امینی برای تکمیل منابع خود، در سال ۱۳۸۴ه.ق به سوریه رفت و به مطالعه آثار موجود در کتابخانه‌های دمشق، حلب و فوعه پرداخت و در کتابخانه‌های مختلف و غنی سوریه، از جمله در کتابخانه ظاهریه دمشق، به تکمیل منابع خود پرداخت.
علامه در سال ۱۳۸۷ه.ق راهی ترکیه شد تا به مطالعه کتاب‌های آن دیار در شهرهای استانبول و آنکارا بپردازد. علامه در این سیر پژوهش و مطالعه از نسخه‌های خطی نفیس و منحصر به فرد این کتابخانه‌ها نسخه‌برداری کرده‌است.
همچنین علامه امینی در راستای تکمیل منابع الغدیر، به مصر سفر کرد و از کتابخانه‌های قاهره نیز بهره برد. همین سفرها باعث شده بود که علامه امینی به اهمیت سفرهای علمی برای اهل علم پی ببرد و از او منقول است که پس از سفر به هند، گفته بود: «اگر من مرجع بودم و وجوهات شرعی به دست من می‌رسید، همه را به طلاب می‌دادم تا سفر کنند، حرکت کنند، می‌گفتم: این هزینه! بروید و جهان را و انسان را بشناسید!».
استنساخ کتاب‌ها و منابع
یکی از کارها و خدمات مهم علامه امینی به علوم اسلامی و اهل علم، استنساخ کتاب‌ها بود. باید توجه داشت که علامه امینی در آن عصر نه چندان دور، از هیچ‌یک از امکانات زیراکس و کپی و عکسبرداری و دیگر امکانات نسخه‌برداری برخوردار نبود. بدینسان، او در تهیه منابع الغدیر، از آن رو که ناگزیر بود به یک اثر مراجعات مکرر داشته باشد، کل کتاب را نسخه‌برداری و رونویسی می‌کرد و به این ترتیب، او کتاب‌های بسیاری را به خط خودش کتابت کرده‌است که این امر یکی از شاهکارهای علامه امینی در جمع‌آوری منابع است.
علامه امینی در کار استنساخ و رونویسی کتاب‌ها، بسیار چیره‌دست و پرسرعت عمل می‌کرده‌است، به‌گونه‌ای که نقل کرده‌اند که وی در مدت ۱۰ روز بیش از ۱۵۰۰ صفحه را با خط خود نوشته بود. او در سفری به هند که مدتی حدود چهار ماه به طول انجامیده بود، در حدود ۲۵۰۰ صفحه به دست خود استنساخ و رونویسی کرده بود که البته این استنساخ، در کنار ملاقات‌ها، سخنرانی‌ها و دیگر کارهای ایشان صورت گرفته‌است.
تأسیس کتابخانه امام امیرالمؤمنین (ع) توسط علامه امینی
نتیجه تلاش‌ها و سفرهای علامه امینی در راستای دستیابی به منابع مورد نیاز برای نگارش الغدیر، احساس نیاز به تأسیس یک کتابخانه بود که منابع لازم را در آن گرد آورد؛ زیرا بزرگ‌ترین کتابخانه نجف در زمان او، تنها چهار هزار جلد کتاب داشت و همین نقص، او را بر آن داشت تا کتابخانه‌ای عظیم در نجف دایر کند. از این رو، علامه امینی در سال ۱۳۷۹ه.ق کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین (مکتبهً الامام امیرالمؤمنین العامهً) را در نجف تأسیس و نسخه‌های خطی ارزشمندی را در آن جمع‌آوری کرد که به گفته آقای شاکری، متولی کتابخانه، قریب به پنج هزار مخطوط از قرن دوم و سوم هجری در این کتابخانه موجود است. هم‌اکنون این کتابخانه بیش از ۵۰۰ هزار عنوان کتاب در زبان‌های مختلف و حدود ۷۰ هزار عنوان کتاب خطی دارد. علامه امینی، بنیانگذار این کتابخانه، کتاب‌های موجود در کتابخانه خود را نیز که پنج تا ۶ هزار جلد بود، به کتابخانه امیرالمؤمنین اهدا کرد.
payam-aftab.com/vdcewp8o.jh8xni9bbj.html
پربازدیدترین
آخرین اخبار