منابع طبیعی، بستر حیات تمام موجودات زنده است. استفاده مؤثر از منابع طبیعی نشانه‌ای از پیشرفت اقتصادی کشورها و زمینه‌ساز توسعهٔ پایدار به‌شمار می‌رود.
منابع طبیعی به پدیده‌هایی گفته می‌شود که در کره زمین وجود داشته و انسان در ایجاد آن دخالتی نداشته باشد.
کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند که منابع طبیعی به‌صورت کل به دو دسته تقسیم شده‌است.
منابع طبیعی تجدید ناشونده: این منابع هر قدر زیاد باشد، اگر از آن‌ها برداشت شود کاهش یافته و روزی به پایان خواهد رسید و قابل تجدید هم نخواهد بود. مانند معادن نفت و گاز که به‌دلیل اتمام‌پذیری به منابع طبیعی تجدید ناشونده معروف شده‌اند.
منابع طبیعی تجدیدشونده: به منابع گفته می‌شود که در طبیعت وجود داشته و در صورت استفاده صحیح و بهره‌برداری درست هیچ‌گاه به اتمام نخواهد
رسید مثل آب، زمین، هوا و گیاهان سبز، جنگل‌ها و مراتع.
کارشناسان می‌گویند که از مهم‌ترین منابع طبیعی تجدیدشونده، گیاهان موجود در جنگل‌ها و مراتع است که اگر مورد بی‌مهری انسان قرار نگیرد و انسان‌ها زمینه تضعیف یا نابودی آن‌ها را فراهم نکنند، هیچ‌گاهی به اتمام نمی‌رسد.
از جمله ارزش‌های منابع طبیعی تجدیدشونده، ایجاد امکاناتی جهت گذراندن اوقات فراغت و محیط‌های تفریحی است. در حال حاضر از جاذبه‌های توریستی داخلی و خارجی در هر کشور، منابع طبیعی است. گذراندن اوقات فراغت در دامان طبیعت راهی برای سلامتی روح و روان انسان است.
به باور کارشناسان، گیاهان سبز، جز بزرگ‌ترین موجودهای زنده کره زمین می‌باشند و با قدرت زادآوری و تکثیری که دارند، اگر درست بهره‌برداری شوند توسعه اقتصادی جامعه را به ارمغان خواهند آورد. گیاهان سبز کم و بیش در تمام نقاط زمین پراکنده‌اند و تراکم آن‌ها به تناسب شرایط اقلیمی، نوع خاک و شرایط جغرافیایی متفاوت است.
لطف‌الله صافی، از استادان دانشکدهٔ محیط‌زیست دانشگاه کابل می‌گوید که جنگل‌ها و مراتع از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین منابع طبیعی بوده و نقش اساسی در تأمین نیازمندی‌های انسان دارند.
آقای صافی می‌گوید که جنگل‌ها با پوشش گیاهی خود نقش زیادی در حفظ خاک و نگهداری آن دارند و هرجا که این پوشش گیاهی مطلوب باشد، فرسایش خاک به‌وسیله باد و آب کم‌تر اتفاق می‌افتد و از طرف دیگر گیاهان باعث می‌شود به مرور زمان سنگ‌ها تجزیه شده و به خاک تبدیل شوند و خود نیز حاصل‌خیزی خاک را افزایش دهند.
گیاهان سبز با فعل و انفعال‌هایی که در درون برگ‌های خود انجام می‌دهند، اکسیجن مورد نیاز انسان را برای تنفس، تولید کرده و علاوه بر این، آلودگی‌های هوا و صوتی را کاهش داده و محیطی فرح‌بخش را فراهم می‌کند.
امروزه گونه‌های جانوری به منزله میراث گران‌بهای بشری تلقی می‌شود که با از بین رفتن این‌گونه‌ها، انسان یکی از ارزشمندترین ثروت‌های خدادادی را از دست خواهد داد.
جنگل‌ها و مراتع که بخشی از منابع طبیعی است، بهترین زیستگاه‌های جانوران وحشی است که اگر این زیستگاه‌ها تضعیف شود تعادل اکولوژیکی منطقه، به هم خورده و در نهایت این انسان است که متحمل زیان‌های جبران‌ناپذیری خواهد شد.
دانشمندان معتقدند ارزش‌های زیست‌محیطی جنگل‌ها و مراتع (تولید اکسیجن، حفظ آب و خاک، تلطیف هوا، حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری) بیش از ۷۵ درصد، تولید علوفه و چوب تنها ۲۵ درصد ارزش این منابع می‌باشد.
عوامل تخریب منابع طبیعی
شماری از کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند که منابع طبیعی در حال حاضر به‌شدت در معرض تخریب و نابودی قرار گرفته و تبدیل اراضی مرتعی و جنگلی به اراضی کشاورزی و غیرکشاورزی، تعداد زیاد دام‌ها در مراتع بیش از ظرفیت آن‌ها (عدم رعایت ظرفیت مراتع)، بوته‌کنی و قطع درختان برای سوخت، آتش‌سوزی در مراتع، سیلاب‌ها، تغییرات اقلیم و… مهم‌ترین عامل این تخریب انسانی و غیرانسانی می‌باشد.
مسوولان ادارهٔ محیط‌زیست نیز می‌گویند که زمین، جنگل، آب، خاک، هوا، آفتاب، جنگل‌ها و معادن که بخشی از منابع طبیعی است، اکثریت نیازمندی‌های بشر را برآورده می‌سازد و برخی از گونه‌های منابع طبیعی نیز در معرض نابودی قرار دارد.
محمداکبر حق‌بین، از مسوولان ریاست حفظ و میراث‌های طبیعی این اداره می‌گوید در حال حاضر منابع طبیعی نیازمندی‌ها بشر را برآورده می‌سازد و این منابع از بحث‌های مهم محیط‌زیست نیز به‌شمار می‌رود.
آقای حق‌بین، اما منابع طبیعی را به منابع بیولوژیکی و زنده تقسیم می‌کند. به باور او، منابع بیولوژیکی، اکوسیستم‌ها را تشکیل می‌دهد و معادن، هوا، آب، خاک و زمین از جملهٔ منابع غیرزنده محسوب می‌شود.
به‌گفتهٔ او چگونگی استفاده منابع طبیعی به انسان‌ها ارتباط دارد و اگر از این منابع استفاده درست صورت بگیرد، باعث کاهش آلودگی‌های محیط‌زیستی می‌شود و اگر درست استفاده نشود، حتی منابع طبیعی نیز تخریب خواهد شد.
او می‌افزاید که اداره ملی حفاظت از محیط‌زیست برای حفاظت و استفادهٔ پایدار از منابع طبیعی قانون محیط‌زیست را توسط پارلمان تصویب کرده‌است.
حق‌بین گفت: «این اداره در حال حاضر در ۳۴ ولایت به‌خاطر حفاظت از منابع طبیعی و در کل محیط‌زیست نمایندگی دارد. این اداره‌ها به‌خاطر بهبود وضعیت محیط‌زیست ولایت‌ها طرزالعمل و مقرره‌های مختلف را تطبیق می‌کنند.»
به‌گفتهٔ او، رئیس‌جمهور کرزی نیز برای حفاظت از منابع طبیعی و محیط‌زیست بارها حکم صادر کرده‌است: «رئیس‌جمهوری حکم شماره ۴۲۵۲ را در مورد حفاظت از زمین صادر کرده و گفته اراضی که در مناطق سبز و باغ‌ها قراردارد، از ساختن منازل در آن‌جا باید جلوگیری شود. اداره محیط‌زیست نیز این حکم را اجرا کرده‌است.»
او می‌افزاید که اداره محیط‌زیست در بخش استفاده پایدار از منابع طبیعی کارهای قابل ملاحظه‌ای را انجام داده‌است: «درحال حاضر اکثریت باشندگان روستاهای ولایت‌ها از انرژی آفتابی استفاده می‌کنند. ما تمام حمام‌ها و نانوایی‌هایی را که از چوب و رابر برای سوخت استفاده می‌کردند، منع کرده‌ایم و اکنون از گاز استفاده می‌کنند.»
منابع طبیعی، ثروت مردم
با این حال، لطف‌الله صافی، استاد دانشکده محیط‌زیست دانشگاه کابل می‌گوید که منابع طبیعی ثروت مردم است و باید به‌صورت عادلانه و پایدار از آن استفاده شود.
افغانستان سرشار از منابع طبیعی است، اما در جریان جنگ‌ها بسیاری از این منابع یا از بین رفته‌اند یا روبه نابودی‌اند. تعداد زیادی از گونه‌های پرندگان و حیوان‌های کمیاب و جنگل‌ها در مدت سه دهه جنگ تقریباً از بین رفته‌اند.
براساس آمارها، هنوزهم درختان بی‌شماری از جنگل‌های کشور قطع و به خارج از کشور قاچاق می‌شود. بسیاری از پرندگان و حیوان‌های وحشی و کمیاب نیز توسط شکارچیان شکار می‌شوند.
صافی گفت: «ما در افغانستان از منابع طبیعی غنی برخوردار هستیم و هم‌اکنون ذخایر کافی معدنی داریم و اگر از آن استفاده درست شود، ثبات اقتصادی ما را تضمین می‌کند. ما اکنون از منابع طبیعی به‌شکل پایدار استفاده نمی‌کنیم؛ چون منابع طبیعی ثروت ملت است و طوری استفاده شود که پایداری آن تضمین گردد.»
آقای حق‌بین نیز می‌گوید که افغانستان منابع طبیعی غنی را در سطح جهان دارد، اما تاکنون از آن استفاده درست صورت نگرفته‌است.
او گفت: «اداره محیط‌زیست یک کمیته اختصاصی را که در آن اداره‌های مختلف، متخصصان و کارشناسان حضور دارند، تشکیل داده‌است و این کمیته در بخش استفاده درست از منابع طبیعی بسیار موفق بوده‌است.»
به‌گفته حق‌بین، معادن که بخش از بزرگ از منابع طبیعی کشور را تشکیل می‌دهد، باید از سه نگاه فزیکی، بیولوژیکی و اجتماعی به‌صورت دقیق سروی و بررسی شود.
تا فعلاً ۲۸۶ معدن فلز، پنج میدان گاز در شمال، تیل مایع و… کشف شده‌است.
اما حق‌بین می‌گوید که به‌خاطر استفاده درست از معادن کشور و جلوگیری از آلودگی‌های محیط‌زیستی، اداره محیط‌زیست تلاش کرده تا معیارها و استانداردهای محیط‌زیستی در معدن‌کاری در نظر گرفته‌است.
او گفت: «پیش از استفاده درست از منابع طبیعی باید در بخش سروی فزیکی، موجودات بی‌جان، آب، خاک، آثار باستانی و موارد دیگر که ضرورت است، بررسی شود. در بخش سروی بیولوژیکی باید حیات وحش جدی بررسی شود و در بخش سروی اجتماعی، مردمان محل باید در هنگام استفاده از منابع طبیعی متضرر نشوند.»
او، اما می‌گوید که در جریان چند سال گذشته پروژه‌های شماری از مؤسسه‌ها و اداره‌های کشور توسط اداره محیط‌زیست بررسی نشده‌است: «متأسفانه برخی از اداره‌ها و انجوها نمی‌خواهند که پروژه‌های‌شان توسط اداره محیط‌زیست ارزیابی شود.»
- اکبر رستمی
منبع : https://8am.af/x8am/1392/03/08/natural-resources-wealth-afghanistan/