جوان که بودیم جلسات هفته وار حزبی داشتیم. کار با جوانان و مردم و جلب و جذب؛ مطالعاتی که کرده بودیم؛ خبرها و اطلاعاتی که شنیده بودیم؛ انتقادها و پیشنهادهاي مان برای بهبود امور حزبی و سازمانی و در اخیر یگان بحث و آموزش تئوریک... اجندای این نشستها بود.
جوان که بودیم جلسات هفته وار حزبی داشتیم. کار با جوانان و مردم و جلب و جذب، مطالعاتی که کرده بودیم، خبرها و اطلاعاتی که شنیده بودیم، انتقادها و پیشنهادهاي مان برای بهبود امور حزبی و سازمانی و در اخیر یگان بحث و آموزش تئوریک... اجندای این نشستها بود.
مبارزات انتخاباتی برای ریاست جمهوری امریکا شروع شده بود و جز داوطلبان حزب دموکرات و جمهوریخواه یکی دو چهرهي دیگر هم اعلام کاندیداتوری نموده بودند.
در جلسهي ما نوجوانی که از نعمت داشتن پدر محروم بوده و توسط مادر باهمتش بزرگ و هوشیار و صاحب سواد... شده بود و به همین لحاظ اینک من او را «پسر بیوه زن» ميخوانم؛ تازه از مرحلهي آزمایشی گذشته و عضو گردیده بود.
وقتی نوبت خبرها رسید این جوان معمولاً خجالتی و محجوب، دست از پا خطا کرد و پیش از نوبتش گفت:
رفیق‌ها! خبر مهم؛ گیس هال رهبر حزب کمونیست امریکا، رئیس جمهور امریکا شد و...
ما پنج تن اعضای دیگر جلسه که اعضای باسابقه و نسبتاً با سوادتر بودیم یکی پی دیگر همه پوخ زدیم و مسؤول جلسه که آدم کلان و سنگین بود هم پوزخندی در لب پیدا کرد و احتمالا‍ً هم به شدت دندانهایش را به هم ميفشرد.
جوان شدیداً بر افروخته شده بر گپ خود ایستاده گی کرد:
- از 4 – 5 رادیو شنیدم باز شب خود تان بشنوین. صباح گیس هال به کار شروع ميكند... وزیر هایشه هم تعیین کرده...
- جوان دیگر که همچنان ميخندید؛ افزود:
وزیر خارجه ایش هم رفیق.... خودمان ( پسر بیوه زن ) است!
با وصف انظباط محکم مسؤول با اتوریته، جلسه از هم پاشید؛ دیگران با عرض معذرت و بی معذرت اتاق را ترک کرده طرف تاکستانها که در نزدیکی بود، رفتند تا خوب دل خود را خالی کنند، ولی مسؤول ما، پسرک را که مانند اسپند دود کرده بود به نشستن و نوشیدن چای یا شربت دعوت نمود و به من هم اشاره کرد که او را تنها نگذارم؛ چون که قضا را از "جذبی"هاي خودم بود.
بعد که فضا کمی آرام شد، بزرگ ما آرام آرام لب به سخن گشود و گفت:
رفیق...! همه چیز را خوب و درست شنیدهای و اینکه پیروزی گیس هال به نفع ما و مردم امریکا و دنیا است و ترا شادمان کرده؛ شعور بالایت را نشان میدهد. آفرین!
فقط یک غلط فهمی کوچک داری که هنوز به برگزاری انتخابات امریکا بیشتر از دو ماه مانده؛ امکان هم دارد؛ این دوره گیس هال ببرد؛ ولی هنوز دوماه وقت است؛ ببین؛ این کدام اشتباه کلان و کدام گناه نیست. من به کسانی که جلسه را خراب کردند؛ جزای حزبی پیشنهاد میکنم. این را به دلت نگیر و دیگر؛ خوب به هر خبر و مطلب دقت کن که چیزی خالیگاه باقی نماند. بازهم آدم از سهو و خطا خالی نیست با همه کوشش که اشتباه کردیم؛ کردیم. رفته رفته پخته میشویم. همه بزرگان بشریت هم همین طور بوده اند!....
امروز این سرگذشت واقعی به خاطری تداعی شد که من و شما همه؛ خواهی نخواهی میان مفاهیم «روشنفکر» و «تودهي عوام» نوسان داریم.
محمدعالم افتخار در هندوستان
-----------------------------------------------------
پیش از ورود به مطالب اصلی؛ صریح و پوست کنده خاطر نشان میسازم که روشنفکران – بیش از مردم عوام دچار اشتباهات اینچنانی میشوند. یکی از دلایل اهم این است که آنان بیش از توده عوام «فکر» ميكنند و پی افکار و اطلاعات ميگردند؛ ولی اینکه 100 فیصد متقن فکر کنند و 100 فیصد همیشه اطلاعات و اخبار را درست برداشت نمایند و درست انتقال دهند؛ تضمین شده نیست و به سببهاي عدیدهای تضمین هم شده نمیتواند.
من بیش از یکبار به عرض دوستان رسانیدم که در هندوستان؛ تا جائیکه من بر میخورم یک درخت بسیار بسیار مقدس و مورد احترام است و تقریباً در پیوست به اکثریت این نوع درخت ؛ مندیرها و عبادتگاههاي خورد و بزرگ ساخته شده و در غیر آن نیز مسح و ادای تعظیم عبادی بر آنها توسط «عام و خاص» صورت میگیرد.
نه تنها به نظر روشنفکران ما بلکه روشنفکران خود هند؛ این درخت پرستی و سایر حرکات بت پرستانهي تودهي عوام «بی معنی» و «دیوانگی» است. مخصوصاً بر درخت «بند» بستن، بر آن رنگها و روغنها مالیدن، گلها آویختن، نذر دادن، شمع و سوختنیهاي خوشبو به پایش روشن کردن، شیر و دیگر غذاهاي آدمواره برایش تقدیم داشتن...
تا جائیکه پرس و پال و مطالعه کرده ام، هم بیشتر کسانی که این درختها را حرمت و تقدیس ميكنند، و هم کسانی که این حرمت و تقدیس را بیهوده و بی عقلی و چه و چه مي« دانند!!!» و ميفرمایند، حتی نام عامیانه یا کتابی ی درخت را بلد نیستند، تا چه رسد به بیولوژی و سوابق تاریخی و اجتماعی و فرهنگی و اساطیری آن، و از ایشان جز «موجی سمچ نهی »، «میرا پته نهی!»، «ساری، آی ایم نات نوو» و امثالهم چیزی نمیشنوی.
من، در مورد معتقدان و تقدیس کننده گان چندان حرف و اعتراضی ندارم. چرا که برای آنان، که «عقیده» به حرمت و توسل به این درخت را در کودکیها و غافلانه از پدر و مادر و دیگر نیاکان و کلانهاي محل و محیط گرفته اند، فرهنگ عقیدتی " اما و اگر و چون و چرا "یی را بر نميانگیزد. در هر حال این «شئ» یا واقعیت همان است که نیاکان مان قرنها مقدس داشته اند و این امر را طور میراث معنوی به ما گذاشته اند، و اکنون هم جز «من و ما» تقریباً همه «مردم» (1) حرمت و تقدیس آنرا به جا ميآورند، لذا جا برای دغدغه باقی نميماند!
و اما آنان که مخصوصاً باوری چنین دیرین را نقد و نفی ميکنند و آرزومند هم هستند که سخن شان به کرسی بنشیند، ناگزیرند نه تنها نام و مشخصات آن، بلکه تمامی سوابقی را که موجب گشته است، تا درین رابطه باوری شکل بگیرد و مداومت یابد، به خود «معلوم» (2) دارند تا حرف و سخن «درست و غیر خطا» یی گفته بتوانند.
البته این حرف و سخن غیر خطا هم، چه زمان اقبالی برای قبول عام ميیابد و تحت چه شرایط و با چه قیمت هایی؟، اصلاً بحث دیگر میباشد.
*********
همین آغاز هفته بود که حین گشت و گذار صبحانه، به یک وضع غیر عادی میان دهلی نو و کهنه مواجه شدیم. در همه جا یک تصویر جلب توجه میکرد، تردد زیاد بود، صدها دستگاه سیار تلویزیون و جمع غفیری پولیس بسیار مجهز تا و بالا میرفتند.
از کسانی که با ما در بس شهری بودند، پرسیدیم: خیریت که هست؟
گفتند: گپ سر این بابا ست؟
پرسیدیم: این بابا کیست و چرا گپ سر اوست؟
از میان چندین نفر یکی دو تایی پیدا شدند که گفتند:
او «بابا رام دیو» است، با حکومت هند مشکل دارد؟
گفتیم: ایشان که آدم مذهبی معلوم میشوند؟
کس جواب درست نداشت تا دو جوان خود را به ما نزدیک کردند و گفتند:
شما خبر نویس استید، بروید از خود بابا و طرفدارانش معلومات بگیرید.
گفتیم: ما معلومات شما مردم را ازهمه زیاد تر کار داریم و مخصوصاً از شما جوانان را.
جوانی گفت: ما که معلومات میداشتیم یا وزیر حکومت بودیم یا بابا رام دیو. معلومات و مطلب و مقصد پیش آنهاست، همانجا بروید.
این صحبت خیلی زود از مسأله روز، آنسو تر رفت و جوانان پس از اینکه با من و کار و یاد داشتها... تماس پیدا کردند، لب به اعتراض گشودند:
چرا به مزخرفات و حماقتها پرداخته ما را پیش دنیا شرمنده میسازید. ببینید ما ترقیات زیاد داریم، جوانان و دانشمندان ما دیگر خرافاتی نیستند و بعضی مراسم را به خاطر پدر کلان و مادر کلان و یا عام مردم ميگیرند و بعضی لباسها و بعضی ظواهر را از همین خاطر مراعات ميكنند و گر نه 70 فیصد جامعهي هند روشنخیال (روشنفکر) است.
با این جوانان که تعداد خویش را تا مرکز دهلی جدید زیاد هم کردند و خیلی گرمجوش و با محبت بوده در کالجهاي مشهور درس میخواندند، لحظات نسبتاً طولانی را در سایهي یک پارک هم گذشتاندیم.
آنان معمولاً خیلی تند تند صحبت ميکردند که محصل افغانی همراهم نیز قدرت فهم کامل سخنان شان را نداشت. گاهی با اشاره با نمادها و عنعنات مذهبی (منجمله همین درخت که امروز مطرح بحث است!) و مقایسهي آنها با مبلایل و میترو و هواپیما و سفاین و رادیو و تلویزیون و سینما و طبابت عصری... چیز هایی ميگفتند که اصلاً فهمیده نمیشد. چه بسا در حسرت این مفاهیم و مقاصد، شعر شاعر از مخیلهام میگذشت که:
زبان یار من هندی و من هندی نمیدانم
الهی! کاشکی بودی زبانش در دهان من
ولی با تمام اینها، دریافتم که ایشان «روشنخیال» بودن را در برابر «عوام بودن» و «تودهي عوام بودن» قرار ميدهند و لذا همه چیز قریباً در همان سطح بود که در جامعه و آبشخورهاي اطلاعاتی خود مان وجود دارد و مسلط است. من بنابر اینکه تمامی سخنان این جوانان را نفهمیده ام یا آنچه فهمیده ام شاید حاوی غلطیهاي عمده باشد، نمیتوانم وارد جزئیات آنها شوم.
مگر با احتساب اینکه اگر این جوانان، نمای تمام عیار نسل بالندهي این سرزمین باشند و در همین سطح بینش و قضاوت (که من برداشت کرده ام) باقی بمانند، مقداری نگرانی نیز نسبت به فردای هندوستان نزدم پا میگیرد.
تصور میکنم اگر تمام دانستنیها و تجارب و مشاهدات چهل سال حیات آگاهانهي خویش را در یک جمله قصار بگنجانم، آن این خواهد بود که:
با داشتن روان متضاد با روان بشر دیگر، نمیتوان با او روابط صمیمانه و موفقانه داشت!
شاید قابل گفتن نباشد که این حقیقت، تا که بشر هست در روابط زوجها و خانوادهها هم تجربه و تثبیت گشته است و هم هر آن تجربه و تثبیت میگردد.
روابط حزبی، سیاسی، سازمانی، اداری، نظامی، مؤسساتی، فابریکاتی،پرورشگاهی، آموزشگاهی، کلینیکی، همکوچه ای، همخونی، همشهری، هموطنی... و خلاصه هرچه روابط و مناسبات میان افراد بشری و شخصیتها و تودهها هست، از این حکم مستثنی شده نمیتواند.
این را هم باید ناگفته نگذاشت که منظور از «روان متضاد»، تفاوتها و حتی تضادها در همه گونه نظرات و قضاوتها و حتی عقاید و باورها نیست.
نظرات و قضاوتها و عقاید و باورهاي روانی نشده یا عمیقاً روانی نشده، مانند آنچه که در حقوق و آزادیهای بشری طئ نظام ایده آل دموکراسی تبیین و تصنیف گردیده و میگردد، ناگزیر میان بشر مختلف و متضاد هست و حتی سبب نزاعها و جنگها و متأسفانه ضایعات فجیع هم میگردد.
مگر موارد تضادهاي عمیقاً روانی، این گرفتاریها و مصایب را به ضریبهاي نجومی میرساند. حتمی نیست که همیشه خوف و خطر و یا واقعیت جنگ و برخورد و کشت و کشتار در میان باشد، حاکم بودن یا حاکم شدن احساس تنفر و بیزاری و خصومت گنگ و بیرون از کنترول توسط ابزارهاي قابل دسترس منطقی، حقوقی، علمی، تجربی... بین دو طرف – چه افراد باهم، چه اشخاص با مربوطان شان (به هر سبب)، چه اقوام و قبایل و ملتها و مذاهب در برابر یکدیگر – دقیقاً موردی است که من در نظر دارم.
چنین چیزی ممکن است در روابط روشنفکران و توده هم حادث گردد، حادث گردیده است و نیز حادث میگردد، اگر روشنفکران در تضاد شدید و عمیق روانی با توده تشریف داشته باشند!!
( باید قید کنم که این بحث و نتایج آن اصلاً به مسألهي بابا رام دیو، مربوط نبوده و بر آن مترتب نمیشود. صرف نمادها و تبارزات مربوطه بود که موجبات این سخنها را میان ما و چند جوان هندی تصادفاً فراهم کرد.)
«روشنخیال» و روشنفکر چه هست و چه میتواند باشد؟
اینکه برای یکسویه کردن این پرسش، شخصیتها و متفکران کمی زحمت نکشیده اند، امری اظهر من الشمس است. و ناگفته نماند که هیچ کدام از زحمات آنان بی ارج و هدر و بیهوده نبوده است و نخواهد بود. ولی واقعیت 5 – 6 قرن اخیر در زمینه این است که پرابلم دشوار اندیشی بر نوابغ و متفکران بشری غلبه اجتناب ناپذیر داشته است.
تصور من رفته رفته بیشتر بر این قرار میگیرد که اصلاً «روشنفکر» واژهي توانایی نیست. نقطه مقابل یا معکوس روشنفکر، طبعاً «تیره فکر» میگردد. چرا تیره فکری حادث شده است یا حادث میشود، تا بتوان به رفع و رجوع آن پرداخت؟!
اگر اندکی به خود و دیگران سهل بگیریم واژههاي «تازه فکر» و «کهنه فکر» به مطلوب ما بیشتر خدمت ميكند و مردم عادی زیادی از این مقولات رسا و زیبا هم در مجاری غیر کتابی و غیر نوشتاری استفاده مینمایند.
اتفاقاً در ادبیات علمی و بخصوص نرم افزاری ی معاصر، شبه ( همانند) واژهي «تازه فکر» عجب جا افتاده است! منظورم واژهي «آپدیت - Update» میباشد. منجمله Update كردن برنامه عامل کامپیوتر - فرضاً Windows XP -"حفره ( خایگاه ) هاي امنيتي "را مي بندد و نمي گذارد هكرها به آسانی در آن نفوذ كنند و به تخریب بپردازند یا با سوي استفاده از "حفره هاي امنيتي " اطلاعات شما را نابود نمایند یا به سرقت ببرند.
مجموعه ای به نام «فکر» در بشر، صد البته که بیش از تمامی سیستمهاي عامل و برنامههاي کمپیوتری است که تا کنون ایجاد گردیده و به کار انداخته شده است، ولی این شباهت، اعلا درجه کلیدی و مهم بوده و راه ما را برای ادراک بهتر عملکرد فکر و اعمال تأثیر برای بهبود آن در فرد و جامعه و سطوح گسترده تر، باز و باز تر ميكند و در عین حال به دشواریها و حساسیت هایی که واژههاي «روشنفکر ، انتیلیکتویل و مشابهها» در بردارند، مواجه نميسازد.
این بحثی دراز دامن خواهد بود و من حتی الوسع سعی خواهم نمود تا با تصاویر و تمثیلهاي محسوس و ملموس و جذاب آن را ادامه داده و به نقطهي مطلوب برسانم.
اما حالا اهمیت فوق درجه دارد که عزیزان را متوجه تفاوت «فکر» - صرف نظر از روشن و تاریک و یا تازه و کهنه – نمایم.
شما اگر برنامه عامل کمپیوتر را یک واحد «فکر» قیاس نمائید چندان اشتباه در آن راه ندارد، ولی نمیتوانید آنرا یک واحد «روان» قیاس نمائید. برنامه عامل کمپیوتر اعم از ویندوز وغیره، «نرم افزار» خود آگاه میباشد، ولی هر واحد روح و «روان»، با حفظ خاصیت و ماهیت «نرم افزاری»، ناخود آگاه است.
لذا تا همین جا ما به محض روشنفکر بودن -(( روشنخیال)) بودن - بخش کم یا بیش نفوس، که خود با هزاران اما و اگر و صغرا و کبرا مواجه است، نمیتوانیم، از روشنروان و درست روان بودن آنان هم سخن بگوئیم و اطمینان داشته باشیم!
خرافات و مذخرفات، چه به نظر جوانان عزیز یاشدهي هندی – به فرض اینکه ما منظور آنان را درست برگردان کرده باشیم – و چه از دید خود ما و جوانان هموطن و همفرهنگ ما، «فکرهاي تیره و نادرست» نیستند، روانیات ناباب و نادرست، هستند!
بنابر این با تأسف که کمال روشنفکریها هم، به روشن کردن و درست کردن آنها توفیقی ندارد، الا به طریق بهداشت همان پروسههاي طولانی و پیچ در پیچ زمانگیر ( در عمر نسلها ) که کار آگاهانه و بزرگ و مدبرانهي حتی جهانی را ميطلبد. اثر دراماتیک ، تحلیلی ، تمثیلی و سینمایی «گوهر اصیل آدمی» شاید کوشش ناقابلی در این راستا باشد!
به هرحال خوشبختانه امروز یکی از روشن ترین مصداق ها، عاملها و انگیزههاي یک باور و مشغلهي روانی را با شما عزیزان شریک میسازم که مقدمترین پیام آن به نظر من همین است که تودههاي گذشتهي بشری در خلق و ایجاد همجو باورها و تدوام و تسری ی آنها، به هیچوجه آنقدرها بیعقل و بی حساب و کتاب و بی استناد و احتجاج... نبوده اند که بعضاً ما ظالمانه و جاهلانه تصور میکنیم یا مدعی میشویم:
بنده هفته گذشته هم دو تصویر بسیار گویا خدمت عزیزان پیشکش نموده بودم که به وضوح نشان میداد درختی که تودههاي مردم هند اینهمه حرمت و تقدیسش ميكنند، درخت متعارف نیست. درختی که در فضا و در دوری ی مطلق از خاک و آب، آنچنانکه اشجار دیگر به آن معتاد و محتاج اند، پر و بال میگشاید، در سرزمینی که به باور اغلب محققان، مذاهب عمده اش ریشه در «آنیمیزم» (3) یعنی قدیمی ترین و از نخستین گونههاي باورهاي بشر اولیه دارد، بسیار طبیعی است که از فرط بهت انگیزی مقام تقدس یابد.
در تصویر بالا ميبینید که همین درخت در پوزهي کانکریتی تخت بام یک عمارت منزل چهارم روئیده و در گرمای حدوداً 45 درجه سانتیگراد و هوای کاملاً خشک این روزها سبز و خرم پا برجاست!
*****
آنچه در زیر مشاهده میفرمائید تراسهاي منازل متعدد از چند بلاک نشیمن میباشد. در 10 – 20 و حتی 30 متری فاصله که از سطح زمین وجود دارد، دیگر هیچگونه خاک و آب و لوازم برای رویش و رسش بوته و درخت موجود نیست و چنانکه مشهود است نه گلدانی در آنها قرار دارد و نه جای گلدانی موجود میباشد، معهذا درخت های« پیپل» با شاخهها و برگهاي فراوان وجود دارند و به رأی العین دیده میشوند، ابداً هم چیزی منتاژ نشده و مداخلهي رسام یا ستودی «فتو شاپ» نیز اینجا مطرح نیست. پس منطق و سبب و دلیل موجودیت این درخت بوتههاي ي خیلی خیلی بزرگ اینجاها چیست؟ تازه تدوام و نتایج موجودیت نیرو یابنده روز افزون آنها به تخربیات در بافتهاي خشتی و کانکریتی هم منجر شده است!
چندین عمارت مشابه اینها در همین منطقه دهلی جدید اندکی پایانتر از مترواستیشن پتیل نگر و مشرف به شفاخانه مشهور بیل کپور در عین وضع قرار دارد. کسانیکه خواسته باشند میتوانند به منطقه تشریف برده هرچه از نزیکتر وضع را تماشا و لمس نمایند.
در پایانتر،
تصویر بغل ساختمان خشت دار، در خت بزرگی است که درست متصل پایهي کانکریتی ی منزل چهارم این عمارت روئیده و شاخ و پنجهي متعددی کرده است. متأسفانه وقتی تصمیم گرفتم، تصویر آن را بردارم توفانی به وقوع پیوست. در نتیجه یک شاخه ستبر درخت شکسته و آویزان شده است. این امر اندکی نمای بسیار جالب تنه درخت در دل خشت و کانکریت را مغشوش ساخته ولی نگاههاي تیز بین خواننده و بیننده حتماً آنرا در ميیابد.
تصویر پهلویی گویی یک روز آزمایی شگرف و موفقانه همین درخت با آهن میلههاي کانکریت را ارائه ميدارد.
ناگفته نماند که درخت مقدس و افسونگر، از نظر نژاد نباتی بیش از یک نوع میباشد. دو گونه یا نژاد آن عمده است. گونهي یکم را که با برگهاي پر آب تر و پهنتر وطرز ریشه دوانی چندین سویهي متفاوت تر مشخص میشود، غالباً «برگیت» میخوانند که من نخستین بار درین یاد داشتها آنرا معرفی کرده و نشان داده ام، ولی نوع دوم که شوخ تر و وافر تر است «پیپل» و حتی «پیپل گاد» خوانده میشود. در تصاویر زیرین هردو را کنار هم ميبینید و در نتیجه معلوم میشود که هردو به یکسان با آهن و کانکریت درینجا و با قیر و سنگفرش و چیزهاي دیگر مدنیت «مدرن» در جاهای آنسوتر در ستیز و مبارزه اند.
اینجا درختی از نژاد یکم با دیوار کانکریتی ستیزیده و پیروزمندانه بر آن سوار گشته و غلبه یافته است. در تصویر دیگر «پیپل» با افراز ریشهي متراکم هوایی و قرار دادن آن در میان نل فولادی آب و دیوار، اعجاز خود را به نمایش گذاشته است:
و در پایان نمونه هایی از ستیز و گلاویزی با کانکریت و سنگفرش و قیر در روی و کنار جادههاي شهری را مشاهده ميفرمائید، از این نمونهها در ساحات کرولباغ و پتل نگر و دو طرفه امتداد خط آبی میتروی دهلی نو به حدی زیاد دیدم که سرم گیچ رفت و چنانکه در فیلمهاي علمی – تخیلی چینل تلوزیونی «من و تو» در ستلایت مشاهده کرده بودم تصوری در ذهنم به وجود آمد که این درخت با این درجه تکثیر و تعرض بر مظاهر مدرن شهری در آیندهها چهها خواهد کرد؟
و اینهم یک سرکشی ی اعجاز آمیز دیگر نژاد «برگیت» از میانهي رینگ کانکریت منزل سوم یک عمارت درون شهری و نیز از بین سنگفرش:
برای دیر باوران نمونههاي گویا تر دیگر:
.... و هنوز اگر باور ندارید به این تصویر دیگر از منزل سوم عمارتی در منطقهي شهری موسوم به کرولباغ دقت فرموده نظر جنابعالی را به سایت یا به ایمیل بنده بفرستید که آیا سرنوست این دیوار که توسط پیپلها کنار زده شده، در همین حدودها باقی خواهد ماند؟؟؟
a.eftkhar@yahoo.com – alemeftkhar@gmail.com
«پیپل گاد »هاي کهن سال در روی زمین نمونههاي سخت جالب و عجیب دارند که تقریباً به فرمودهي حافظ:
یک حرف بیش نیست حرف عشق و این عجب
از هر زبان، که ميشنوم ، نامکرر است!!
و در هرکجا که ميبینیم سیما و شمایل متفاوت تر و شگفت آورتر و حتی افسونگر تر نامکرر دارند.
بهتر آنکه با طبیعت و هستی هرچه امکان دارد، جدی باشیم!
------------------------------------------------------------------
رویکردها:
(1) اگر دقت فرمائید در میان توده، جملهي «مردم میگویند و مردم چنین و چنان ميكنند» به مثابهي یک اتمام حجت به کار ميرود. وو قتی کسی را از کار و عادت و خلق و خوی و کردار...ی منع کنند، به دنبال تمامی استدلالها بالاخره این جمله مجاب کنندهي نهایی است که: از همه گذشته باز «مردم چه میگویند!؟»
(2) به خود «معلوم» داشتن نباید یک مفهوم دلبخواه و پیش پا افتاده تلقی شود. «معلوم» در برابر واژهي «مجهول» مرحلهي وصول به کمال «ایقان» اعم از تجربی و شهودی و احیاناً اشراقی است! نیل به این مرحله سیر و سلوک بسیار کار دارد و چه بسا «بی پیر» هم طئ مراحل مربوط نامیسر است.
(3) - آنیمیزم: سیستمی از باورهاي مردمان اولیه است که به معنی و مصداق ابتدایی روح و روان دسترس یافتند، طوریکه تمام طبیعت و هر پدیده آن را دارای روح دانستند و در عسرت و بیچاره گی ی نخستین خویشتن را ناگزیر از پرستش و حرمت گذاری به همه دیدند.
رفته رفته باور هایی با چنین دامنهها و ابعاد وسیع و دنیا شمول، مداومت نیافت و محدود و محدود تر شد تا اینکه بخصوص پرستش پدیدههاي عادی و وافر طبیعت رها گردید، ولی پرستش پدیدههاي راز آلود و معجزه آسا و نادر باقی ماند که امروزه به پیمانههاي متفاوت در همه ادیان و مذاهب وجود دارد و البته هند موزهي رنگین تمامی به یکجایی است، یا آنچه خوبان همه دارند، او تنها دارد!
