«دکتر اسماعیل باقری» کارشناس مسائل افغانستان می‌گوید: بسیار سخت است که طالبان میانجیگری کشورهای روسیه، چین و ایران را برای مذاکرات بین‌الافغانی بپذیرد. البته چین و روسیه ظاهراً با حاکمیت طالبان به دلیل مخالفت آن با داعش، مشکلی ندارند؛ اما ایران تلاش می‌کند تا یک دولت فراگیر در افغانستان شکل بگیرد تا دولت تمامیت‌خواه طالب.
تاریخ انتشار :دوشنبه ۸ سنبله ۱۴۰۰ ساعت ۱۳:۲۵
کد مطلب : 97475
در همین راستا خبرگزاری ایرانی «تحلیل بازار» گفتگویی را با «دکتر اسماعیل باقری» کارشناس مسائل افغانستان و پاکستان و معاون پژوهشی رایزنی فرهنگی ایران در افغانستان انجام داده که مشروح آن در ادامه می‌آید:
* با توجه به اینکه جنگ و ناامنی در افغانستان به اوج خود رسیده، هرات و قندهار که در هفته‌های گذشته سقوط کرده و اعضای طالبان پس از ورود به کابل در ارگ ریاست جمهوری مستقر شدند، اینگونه به نظر می‌رسد که طالبان در دولت آینده نقش مهمی دارند. از سوی دیگر، ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان خبر داده که این گروه طی هفته آینده ترکیب و ساختاری از دولت جدید افغانستان را اعلام خواهد کرد. با سلطه کامل این گروه در افغانستان، ما شاهد چه تأثیری در روابط تجاری این کشور و جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشور هم‌مرز و همسایه خواهیم بود؟
پیش از پاسخ به بخش اصلی سؤال شما، باید مطلبی را با این مضمون عرض کنم که هرچند تحولات افغانستان همواره سیال و پرشتاب بوده، اما سقوط ۱۱ روزه این کشور، حتی گروه طالبان را متعجب ساخته‌است.
ظاهراً قرار بود طالبان تا زمان رسیدن به تفاهم در خصوص دولت آینده افغانستان، وارد کابل نشوند؛ اما فرار اشرف غنی در روز یکشنبه ۲۴ مرداد، بهانه ای به دست طالبان داد تا ارگ را اشغال کنند. از طرفی، طالبان مخالف افتادن و تسلط کابل به دست پنجشیری‌ها پس از فرار غنی و سیاسیون متکی به آمریکا بوده‌است.
طالبان برای اداره کشور، نیاز به مبادلات اقتصادی دارد و با توجه به فروپاشی دولت قبلی و خروج نیروهای خارجی و کاهش کمک‌های اقتصادی، هر دولتی که در افغانستان با هر مختصاتی روی کار بیاید، چاره ای جز تداوم مبادلات اقتصادی به ویژه با جمهوری اسلامی ایران ندارد.
از طرف دیگر آسیب دیدن ساختارهای اقتصادی که آن هم وابسته به بانک و کارگزاران بانکی است موجب شده تا تجار و فعالان اقتصادی نتوانند به سرمایه‌های خود که در بانکهای افغانستان سپرده‌اند، دسترسی پیدا کنند.
بنابراین این مسئله مهمترین مشکل در روابط دوجانبه ایران و افغانستان است. همچنین انتقال سیستم واردات و صادرات از طریق گمرکات، یکی از مشکلات فی مابین است که به دلیل آسیب دیدن آن سیستم انتقال در افغانستان باید ببینیم دولت آینده می‌تواند این معضل را مدیریت کند یا خیر.
* با استقرار نسبی طالبان در کابل، آیا در روابط تجاری ایران و افغانستان تغییری به وجود آمده‌است؟
در حال حاضر خیلی زود است که وجود طالبان در راس قدرت افغانستان را عامل بدتر شدن یا مطلوب شدن روابط اقتصادی با دیگر کشورها بدانیم؛ البته روابط اقتصادی و مبادلات تجاری، پس از وقفه‌ای چند روزه، مجدداً تداوم داشته‌است.
با توجه به نیاز افغانستان به راه‌های ارتباطی و ترانزیتی ایران و نیز علاقمندی مردم افغانستان به کالاهای ایرانی، اگر مناسبات تجاری دو کشور گسترش پیدا کند و دولت آینده افغانستان تحت تأثیر بازیگران معاند با ایران قرار نگیرد، ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه روابط اقتصادی ایران و افغانستان وجود دارد.
البته این مسئله مشروط به این موضوع است که رهبران طالبان با آگاهی و شناخت کامل، بتوانند دوست و دشمن خود را تشخیص داده و با حسن نیت و صادقانه، ارتباطات خود را با ایران حفظ و گسترش دهند. در چنین وضعیتی، ایران نیز حاضر است همانند گذشته در بازسازی اقتصادی افغانستان، صدور خدمات مهندسی، آموزش و تربیت مدیران اقتصادی، احداث کارخانجات، احداث جاده و غیره کمک شایانی ارائه نماید.
با توجه به بیانات [آیت‌الله خامنه‌ای] رهبر معظم انقلاب اسلامی [ایران] مبنی بر این که «ما طرفدار ملت افغانستان هستیم. دولت‌ها می‌آیند و می‌روند. آنکه باقی می‌ماند، ملت افغانستان است و نوع رابطه ما با دولت‌ها بستگی به نوع رابطه آنها با ما دارد»، در واقع بخشی از سخنان ایشان به این مسئله برمی‌گردد که ایران طرفدار ملت افغانستان و خواهان توسعه روابط در همه جنبه‌ها است، منتهی، این دولت آینده افغانستان است که بخواهد روابطش را با جمهوری اسلامی توسعه دهد یا بدان توجهی نکند.
* نقش کشورهای میانجی از جمله ایران، چین و روسیه را در حل مسئله افغانستان و توسعه روابط اقتصادی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با توجه به ادعای طالبان بر تصرف کل افغانستان (به جز ولایت پنجشیر)، به نوعی بسیار سخت است که طالبان میانجیگری کشورهای روسیه، چین و ایران را برای مذاکرات بین‌الافغانی بپذیرد. البته چین و روسیه ظاهراً با حاکمیت طالبان به دلیل مخالفت آن با داعش، مشکلی ندارند؛ اما ایران تلاش می‌کند تا یک دولت فراگیر در افغانستان شکل بگیرد تا دولت تمامیت‌خواه طالب.
نکته دیگر این که بین مواضع سیاسی و توسعه مناسبات اقتصادی، رابطه تنگاتنگی وجود دارد. بدون شک اگر نوعی اجماع منطقه‌ای در خصوص نحوه مواجهه با دولت آینده افغانستان صورت بگیرد، می‌توان به این دولت کمک کرد تا برخی مشکلات اقتصادی و معیشتی مرتفع شود؛ البته اگر طالبان با صداقت برخورد کرده و واقعاً با داعش مخالفت کند.
منتهی تحلیل تحولات افغانستان، بسیار پیچیده شده‌است و متأسفانه تکثر بازیگران خارجی و تضاد منافع آنان در کنار رقابت بازیگران داخلی، پیش‌بینی دقیق تحولات آینده و نحوه مناسبات اقتصادی را دشوار کرده‌است.
* مشکل اساسی افغانستان پس از تجاوز شوروی در سال ۱۹۷۹ آغاز شد و اکثر کشورها بخاطر منافع خود در افغانستان مزدورگیری کردند و جنگهای نیابتی را به راه انداخته‌اند. این جنگها توسط خارجی‌ها بر افغانستان تحمیل شده‌است. در شرایط کنونی حتی با وجود اینکه مقامات و رجال سیاسی افغان آگاهند که این امریکاییها بوده‌اند که این جریانات و وضعیت بسیار اسفناک را به راه انداخته اما هنوز هم به کمک‌های آنها چشم دوخته‌اند. دیدگاه شما در خصوص این جنگهای تحمیلی نیابتی و نفوذ بیگانگان و اثراتی که بر کل کشور به حوزه حوزه اقتصاد گذاشته چیست؟
هنگامی که آمریکایی‌ها در عراق و سوریه نتوانستند همانند گذشته از طریق زور و قدرت، خواسته خود را عملیاتی کنند و در نتیجه در سال ۲۰۱۱ نیروهای خود را از عراق خارج کرد، به استفاده از نیروهای نیابتی روی آورد که ابومصعب الزرقاوی و ابوبکر بغدادی سرکرده داعش از جمله آنها بود.
در این جنگ نیابتی عربستان، ترکیه، قطر، رژیم صهیونیستی و … نیز به آمریکایی‌ها کمک می‌کردند؛ اما عملاً شکست خوردند.
در افغانستان نیز آمریکا می‌خواهد پس از خروج نیروهای خود نیروهای تروریستی را وارد جنگ نیابتی کرده و علیه ایران، روسیه و چین هزینه افزایی و تهدیدزایی نماید، منتهی در این مرحله نیز شکست خواهد خورد.
حوادث اخیر دردناک در داخل و اطراف فرودگاه کابل که به کشته شدن ۱۷۰ و زخمی شدن بیش از ۲۰۰ تن انجامید، عملاً آغاز طرح جدید آمریکا برای ناامن سازی افغانستان تحت عنوان گسترش داعش است.
در حالی که دو هفته پیش به اسم افزایش نیروهای آمریکای که مدعی خروج بود، ۵۰۰۰ نیرو وارد شده که معلوم نیست این نیروها چه کسانی بوده‌اند. این در حالیست که سیدحسن نصرالله رهبر حزب‌الله لبنان اخیراً اعلام کرد که آمریکا رهبران داعش را وارد افغانستان کرده تا این کشور را بیش از گذشته ناامن سازد. اما باید گفت که آمریکا با ۳۶ کشور نتوانست بر طالبان پیروز شود، مطمئناً نیروهای تروریستی داعش و حامیان آن نیز در افغانستان شکست خورده و دفن خواهند شد.
* حال از نظر شما حضور ۲۰ ساله خود نیروهای آمریکایی در کشور افغانستان چه تأثیری بر اقتصاد و حکومت داری این کشور داشته‌است؟ حال با خروج سربازان این کشور چه سرنوشتی در انتظار افغانستان است؟
خروج اشغالگران آمریکایی از افغانستان، بزرگترین فرصت برای مردم افغانستان و رهبران آن است. متأسفانه آمریکایی‌ها با ارقام و آمارهای کلان مدعی هستند که در بازسازی اقتصادی افغانستان نقش زیادی داشته‌اند، اما همه این مباحث، ادعایی بیش نبوده‌است.
به فرمایش شهید حاج قاسم سلیمانی، آمریکا برای بازسازی اقتصادی و توسعه این کشور هیچ اقدامی انجام نداده و تنها منابع و معادن آن را غارت و چپاول کرده‌است؛ بنابراین خروج آمریکایی‌ها فی نفسه یک فرصت است، به شرطی که رهبران طالبان طبق ادعای خود، به تشکیل دولت فراگیر و همه شمول موفق شوند و تفکر و گرایشات متعصب قومی را کنار گذاشته و شایسته سالاری را در انتصاب مسئولان سرلوحه کار خود قرار دهند.
* هرچند مقامات افغانستان تلاش می‌کنند این کشور متأثر از تنش آمریکا با ایران نباشند، اما تأثیرات اقتصادی این تنش در افغانستان مشهود است. دیدگاه شما در این باره چیست؟
در حال حاضر، افغانستان نوعی خلأ دولتی را تجربه می‌کند و نمی‌توان گفت که وضعیت مناسبات اقتصادی تا چه اندازه با بهتر یا بدتر شدن حرکت خواهد کرد. اما در دولت اشرف غنی، به دلیل ملاحظات و محدودیت‌های آمریکا برای این دولت، روابط اقتصادی و مبادلات تجاری، از یک سطح معینی فراتر نرفت.
بدون شک در آینده نیز برخی از بازیگران معاند تلاش خواهند کرد تا به تبع مناسبات برهم زننده سیاسی، روابط اقتصادی ایران با افغانستان نیز در سطح مطلوب و در حال گسترش قرار نگیرد. اما همچنان که گفته شد هر دولتی که در افغانستان روی کار بیاید، به راه‌های ارتباطی ایران و بندر چابهار نیاز مبرم خواهند داشت.
* «سهیل شاهین» سخنگوی طالبان چند روز گذشته اعلام کرد که حکومت کابل برچیده شده و حکومت فراگیر و نظامی اسلامی که در مورد آت با ایران و روسیه صحبت شده‌است بر سر کار خواهد آمد. منظور وی از حکومتی فراگیر و نظام اسلامی، آیا امارت اسلامی مد نظر طالبان است؟
از دید طالبان، حکومت فراگیر، یعنی همه اقوام و مذاهب در ساختار قدرت آینده نقش خواهند داشت؛ اما بدون شک معنی دولت فراگیر بین طالبان و کشورهای گفته شده تا حدودی متفاوت خواهد بود. به این معنی که طالبان در طول سال‌های گذشته، توانسته‌اند از قوم تاجیک، هزاره، ازبک و… یارگیری کرده و افرادی را تربیت کنند و بدون شک طالبان در مناطق مختلف، از چنین افرادی نیز بهره خواهد گرفت.
اما اینکه طالبان حاضر شود مارشال دوستم، یا استاد عطا را در مناطق خودشان بکار بگیرد یا در ساختار قدرت مشارکت دهد، بسیار بعید به نظر می‌رسد.
* جمع‌بندی شما از تحولات افغانستان امروز چیست؟
در نهایت باید گفت در حال حاضر به استثنای ولایت پنجشیر طالبان بر سرتاسر افغانستان تسلط دارند. اما در حکومتداری و اداره کشور چالش‌های بزرگی پیش رو است؛ نکته اول به حضور غربی‌ها و به ویژه آمریکا برمی‌گردد. آمریکایی‌ها برخلاف تبلیغات رسانه‌ای، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در افغانستان حضور خواهند داشت و بدون شک دنبال امنیت، توسعه اقتصادی در افغانستان نبوده و نخواهند بود. حتی فرانسه و ترکیه هم به دلایلی حضورشان پررنگتر هم خواهد شد.
نکته دوم، به چالش گروه تروریستی داعش مربوط است که یک تهدید برای مردم افغانستان و کشورهای پیرامونی است و این مسئله اقتصاد افغانستان را تحت تأثیر قرار خواهد داد. سومین نکته مرتبط با اقتصاد ورشکسته افغانستان است که در گذشته هم با وجود برخی مشکلات معیشتی، بالاخره، مردم نان بخور و نمیری داشتند، اما در آینده، وضع معیشتی مردم افغانستان به کلی آسیب خواهد دید.
بسته شدن بانک‌ها، نبود پول، قطع شدن کمک‌های جهانی، فرار سرمایه داران، کاهش مواد غذایی، گسترش بیکاری به دلیل تعطیلی صدها مؤسسه غیردولتی و ان جی اوها و خروج کارمندان دولت اعم از سیاسی و اقتصادی و… ساختار اقتصادی افغانستان را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد.
با توجه به موارد فوق در کنار نگاه قالبی طالبان و باورها، عقاید و روابط قومی آنها، بعید به نظر می‌رسد اوضاع اقتصادی افغانستان در آینده بهبود پیدا کند؛ اما باز تکرار می‌کنم اگر طالبان صادقانه به دنبال حکومت فراگیر باشد و بخواهد از همه ظرفیت‌ها برای رفع مشکلات اقتصادی استفاده کند، ایران این توانایی و آمادگی را دارد که به دولت آینده افغانستان کمک کرده و بر برخی از مشکلات اقتصادی فائق آید.
گزارشگر : پایگاه اطلاع رسانی پیام آفتاب
منبع : سایت تحلیلی بازار
payam-aftab.com/vdcbsab9.rhbzzpiuur.html