فرجام منار جام فرا رسیده‌است؟

به گزارش پانا، روز شنبهٔ هفتهٔ گذشته، گروهی از شورشیان به پوستهٔ محافظتی منار جام، یکی از تاریخی‌ترین میراث‌های فرهنگی بازمانده از قرن ۱۲ میلادی در کشور حمله کردند. گزارش‌ها می‌رساند که طالبان به قصد نابودی این منار آستین بر زده بودند که در نتیجهٔ مقاومت محافظان منار، حملهٔ شان عقب زده شد.
یورش طالبان بر این میراث تاریخی مهم موجب شد، فرسایش و بی‌توجهی دولت نسبت به آن بار دیگر آفتابی شود و سرخط خبرها و واکنش‌های فرهنگیان و شهروندان کشور قرار گیرد. تصاویر تازه نشر شده از منار جام نشان می‌دهد که در اثر بی‌توجهی دولت به بازسازی و حفظ آن، این منار میلان پیدا کرده و به سمتِ رودخانه کج شده‌است.
روزنامهٔ ماندگار به نقل از منابعی از ولایت غور نوشت که که کج شدن منار جام دو علت عمده دارد: یکی موجودیت رودخانه‌ای در کنار آن و دوم، فرود آمدن چرخ‌بال‌ها در اطراف آن برای دید و بازدید. منابع می‌گویند چرخ‌بال‌هایی که بین غور و هرات رفت‌وآمد می‌کنند، گاهی برای دیدن آن خیلی پایین می‌آیند و بادِ چرخ‌بال به منار صدمه می‌زند.

در فصل بارندگی خطر طبیعی در برابر منار جام چندین برابر می‌شود
پرتو نادری، نویسنده و شاعر در واکنش به کج شدن و بی‌توجهی دولت نسبت به این منار در صفحهٔ رسمی فیسبوکش خطرهایی که منار جام را تهدید می‌کند، به دو دسته تقسیم کرده‌است: خطرهای طبیعی و خطرهایی که در یکی دو دههٔ اخیر ساکنان محل و گروه‌های تفنگ‌دار به وجود آورده‌اند.
آقای نادری در یادداشتش افزود است که با گذشت سالیان رودخانهٔ هری آرام‌آرام ساحل جنوبی خود را تخریب کرده و بستر خود را به سوی منار گسترش داده‌است؛ چنان‌که همه‌ساله در فصل بارندگی با افزایش سیلاب‌ها و بلند رفتن سطح آبِ رودخانه، خطر طبیعی در برابر منار جام چندین برابر می‌شود.
به نوشتهٔ پرتو نادری: «این روزها منار جام نسبت به هر زمان دیگر در خطر فروافتادن قرار گرفته‌است. ما پیش از این شاهد فروریزی منار چکری نیز بودیم. آن منار در یک شب مهتابیِ بهار با صدای ترسناکی فروریخت. منار جام آن قامت بلند زیبایی که سده‌های درازی است همچنان در دل سلسله کوه‌های غور در خم آن درهٔ دور ایستاده و زیبایی خود را در آیینهٔ همیشه جاری هری‌رود تماشا می‌کند».

منار جام در فهرست بازسازی دولت قرار ندارند
در این میان، ذبیح سادات یکی از مهندسان کشور در صفحهٔ فیسبوکش نوشته‌است که مواد رنگی به کار رفته در این منار هنوز تشخیص داده نشده و به همین دلیل مایهٔ شگفتی اروپاییان شده‌است.
آقای سادات در ادامه نگاشته‌است که تجربهٔ کار در عرصهٔ بازسازی و تحکیمات آبدات تاریخی را دارد و حاضر است رضاکارانه برای بازسازی و مرمت «ستراکچر»، «ریتروفیتینگ» و راهکار سنجی منار جام با دولت همکاری کند.
او می‌گوید که بازسازی این جام در فهرست بازسازی دولت قرار ندارند و نیاز است باشندگان غور از یونسکو یا مرکز حفظ میراث‌های فرهنگی جهان تقاضا کنند تا این منار را بازسازی و ترمیم کند.

چرخ‌بال‌های نظامی‌ منار را به شدت می‌لرزاند
از سویی هم، نبی ساقی یکی دیگر از فرهنگیان کشور نوشته‌است که در سال‌های پسین در سمت شمال و غرب منار، دیوارهای استنادی محکمی ساخته شده و بخشی از پایهٔ شمالی خود منار نیز هرچند به صورت غیرمتجانس ترمیم گردیده که تا حدودی نگرانی‌ها را از ناحیهٔ رودخانه، رفع کرده‌است، اما خطرات دیگر همچنان به شدت وجود دارد.
آقای ساقی در یادداشتش نگاشته‌است چرخ‌بال‌های نظامی‌ که میان هرات-غور پرواز می‌کنند، گاهی به‌خاطر تماشای منار جام در درون دره پایین می‌آیند و باد و فشار صوتی آن‌ها، منار را به شدت می‌لرزاند و سبب جدا شدن نوشته‌ها و تزیینات هنری از بدنهٔ اصلی منار می‌شود.
به گفتهٔ آقای ساقی: باد و باران در این همه سال، آرام‌آرام بالای نمای بیرونی تأثیر گذاشته و آجرها را فرسوده و کهنه ساخته‌است و قسمت‌های فوقانی منار و کنگره‌های چوبی و آجری آن، از این ناحیه بیشتر صدمه دیده‌است و صدمه می‌بیند.

بیش از سی درصد تزئینات منار جام کاملاً افتاده است
با این همه، اما رئیس اطلاعات و فرهنگ ولایت غور می‌گوید که کاری که دولت برای حراست منار جام انجام داده، بسیار ناچیز بوده‌است. فخرالدین آریاپور، رئیس اطلاعات و فرهنگ غور می‌گوید که وزارت اطلاعات و فرهنگ بودجهٔ کافی برای بازسازی و استحکام‌سازی درازمدت این منار در اختیار ندارد.
او اظهار می‌دارد که بیش از سی درصد تزئینات منار جام کاملاً افتاده و بقیه هم در حال افتادن است. آریاپور می‌گوید: علاوه بر این، سیلابی که می‌آید، احتمال فروریختن منار را تقویت می‌کند. در سال جاری اگر آب دیوار حفاظتی ساخته نشود، تصور می‌کنم ما نخواهیم توانست که در سال‌های آینده منار را سرپا نگه داریم.
رئیس اطلاعات و فرهنگ غور، بی‌توجهی حکومت مرکزی و سازمان یونسکو نسبت به این منار و غصب ساحات باستانی بخش غربی آن را از سوی زورمندان، از علت‌های دیگر میلان کردن آن می‌شمارد.
ساختن خانه‌ها و یک باب کلینیک، نبود امکانات کافی در ریاست اطلاعات و فرهنگ غور، واقع شدن منار در منطقهٔ دشوار گذر، نبودِ وسایل لوژیستیکی، نبود پُل پیاده‌رو بالای رودخانه، نبود امکانات مالی، بی‌میلی حکومت مرکزی برای باسازی منار، نبود امنیت مطمین و تاراج گنجینه‌های اطراف منار از سوی قاچاق‌بران مشکلات دیگری است که به گفتهٔ فخرالدین آریاپور منار جام را هر روز به سوی فرسایش کامل سوق می‌دهد.
او از حکومت مرکزی و سازمان یونسکو می‌خواهد تا به زودترین فرصت برای بازسازی و ترمیم این منار اقدام کنند، در غیر آن، منار جام فرو خواهند نشست و افغانستان یکی از بزرگترین و پُربارترین گنجینه‌های تاریخی خود و جهان را از دست خواهد داد.
گفتنی است که منار جام در زمان سلطنت سلطان غیاث‌الدین غوری اعمار شده‌است. این منار تاریخی که پس از «قطب منار» در دهلی هند، یکی از بلندترین مناره‌های خشتی کار شدهٔ جهان به‌شمار می‌رود که از سنت معماری کهن و سبک هنری قدیم در منطقه حکایت دارد. این منار در ۶۲ کیلومتری منطقهٔ «شهرک» در روستای موسوم به «جام»، محلی که رودخانهٔ جام از جنوب به طرف شمال به رودخانهٔ «هریرود» جریان دارد و در زاویهٔ تلاقی این دو رودخانه، منار جام به ارتفاع ۶۳٫۳ متر قرار گرفته‌است.
این منار در سال ۲۰۰۲ میلادی از سوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد «یونسکو» در فهرست میراث‌های فرهنگی جهان ثبت شد، اما به گفتهٔ مقام‌های محلی غور یونسکو تا کنون کار چندانی برای مرمت این بنا انجام نداده‌است. افزون بر منار جام، در سراسر ولایت غور ۲۵۷ ساحه و بنای باستانی ثبت شده‌است.