افغانستان یکی از کشورهای با منابع سرشار آبی است، اما با وجود این واقعیت، یکی از حوزه‌هایی که در رابطه به آن کم‌ترین تولید دانش تخصصی را شاهد هستیم، موضوع آب‌های این کشور است. اگرچه براساس پیش‌گویی‌های نهادهای متعدد معتبر بین‌المللی به شمول سازمان ملل متحد، در آیندهٔ نزدیک، بخش عمده منازعات در جهان بر سر منابع آب شیرین خواهند بود، به دلیل فقدان مطالعات تخصصی در زمینه، افغانستان هنوز قادر نشده‌است که در زمینهٔ مدیریت و استفاده از آب‌های خویش به صورت تخصصی و علمی عمل کند.
تاریخ انتشار :يکشنبه ۱۶ میزان ۱۳۹۶ ساعت ۱۰:۳۴
کد مطلب : 74838
افغانستان پنج حوزهٔ آب‌ریز عمده دارد که مقدار مجموعی آب سطحی این حوزه‌ها سالانه به حدود ۵۷ میلیارد متر مکعب می‌رسد. موقعیت افغانستان به عنوان کشور بالادست، این کشور را به منبع جریان آب به کشورهای همسایه بدل کرده‌است. افغانستان در قلب بزرگ‌ترین منابع تجدیدپذیر آب در منطقه قرار دارد و مردم افغانستان در یکی از غنی‌ترین کشورها با منابع آب شیرین زندگی می‌کنند. از این رو، افغانستان با داشتن جایگاه کشور بالادست آب، در وضعیت به مراتب بهتر از کشورهای منطقه قرار دارد. این در حالی است که در آسیا و به خصوص آسیای جنوبی و جنوب‌غربی، می‌توان از همین حالا کمبود آب را احساس کرد، وضعیتی که باعث شده‌است کشورهایی با منابع فراوان آب شیرین، به ویژه آن‌هایی که بخشی از آب‌های‌شان، آب‌های فرامرزی یا مشترک هستند، از همین حالا به فکر مدیریت منابع آب بیفتند.
تجربهٔ کشورهای دیگر نیز نشان داده‌است که با استفاده و مدیریت مؤثر منابع آب می‌توان آن را به یکی از عوامل مهم برای توسعه کشور بدل کرد. در کنار تأمین مصرف داخلی آب، افغانستان می‌تواند در ازای آبی که به کشورهای همسایه سرازیر می‌شود، امتیازات مشخصی مانند حق دسترسی و استفاده از بندرهای تجارتی و اشتراکات دیگر سودمند به انکشاف استراتژیک اقتصاد ملی را نصیب شود.
ناگفته نباید گذاشت که هرچند ممکن است افغانستان به همسایه‌گانش به منظور دسترسی به بحرها یا به جامعهٔ بین‌المللی به دلیل امکانات مالی، وابسته‌گی داشته باشد، اما دریاهای کشور کم‌ترین وابسته‌گی را در ما به دیگران از لحاظ منابع بیرونی آب به وجود می‌آورند. بنا بر این، رودخانه‌های افغانستان می‌توانند به عنوان یکی از منابع اساسی انکشاف و توسعه زیربناهای ما در آینده به‌شمار آیند.
اما متأسفانه تاکنون در عرصه استفاده و مدیریت پایدار آب‌ّهای افغانستان و تولید دانش تخصصی در زمینهٔ سرمایه‌گذاری لازم صورت نگرفته‌است. از سویی، سیاست‌زده‌گی این عرصه، موضوع آب‌های فرامرزی افغانستان را به یکی از موضوعات تنش‌زا میان خود و کشورهای همسایه‌اش مبدل کرده‌است. از سوی دیگر، به دلیل سال‌ها جنگ و منازعه در افغانستان تاکنون معلومات فنی و تخنیکی لازم در رابطه به آب‌های کشور جمع‌آوری نشده‌است. در نتیجه، افغانستان نتوانسته‌است با تولید دانش کافی و فراهم‌آوری معلومات تخنیکی و فنی لازم در این عرصه، از انکشاف متوازن برخوردار شود.
این در حالی است که همسایه‌گان افغانستان گام‌های به مراتب بلندتری در این زمینه برداشته و در عرصه تولید دانش، انکشاف مهارت‌ها و مخصوصاً توسعهٔ زیربناهای استفاده از آب، پیش‌رفت فراوان داشته‌اند. براساس مطلب نشرشده در تهران تایمز، ایران در ۳۰ سال گذشته ۶۰۰ بند آب‌گردان را بنا کرده‌است. به همین منوال کشورهای هم‌جوار افغانستان در شمال مانند تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان، در سال‌های اخیر ده‌ها بند آب‌گردان و تولید برق اعمار کرده‌اند. لیست زیربناهای آبی و تولید برق در پاکستان که به کمک مادی و تخنیکی نهادهای بین‌المللی مانند بانک جهانی و بانک انکشاف آسیایی ایجاد شده‌اند، نیز بالا است.
با انکشاف و مدیریت مؤثر آب‌های افغانستان، ما قادر خواهیم شد تا در مسیر خودکفایی اقتصادی گام بی‌سابقه‌ای برداریم. به طور مثال اعمار بندهای ذخیرهٔ آب بر روی رودخانه‌هایی مثل کوکچه و آمو که در آن‌ها در تمام فصول سال آب جریان دارد، زمینهٔ آب‌یاری صدها هزار هکتار زمین زراعتی را از طریق کشیدن نهرها و حفر کانال‌های آب‌یاری مساعد می‌سازد و باعث توسعه زراعت و حرکت به سوی مصونیت غذایی و خودکفایی کشور در تولیدات زراعتی خواهد شد. مشخصاً، طرح مدیریت دریای کوکچه که از جمله معاونین بزرگ دریای آمو است، می‌تواند در حدود یک میلیون هکتار زمین خشک و بایر را در مناطقی چون دشت ارچی، امام‌صاحب، دشت شیرماهی و دشت آبدان میرعلم به زمین‌های زراعتی و آبی بدل کند و در عین زمان صدها میگاوات برق تولید داشته باشد.
اما لازم است تا قبل از تمرکز روی رابطه ارگانیک میان منابع آبی و انکشاف بخش‌های اقتصادی کلیدی مانند صنعت و زراعت، ساختارهای تخنیکی، حقوقی، اداری و سیاست‌گذاری کشور در این عرصه ایجاد و تقویت گردد. هم‌چنان نیاز است تا در عرصه‌های دیپلوماسی آب، بلندبردن سطح آگاهی عامه در قبال اهمیت آب، تولید دانش و تقویت دسترسی به معلومات در مورد منابع آبی افغانستان و منطقه، تقویت و ارتقای ظرفیت تخنیکی ادارات دولتی و نهادهای تحقیقاتی و آکادمیک و جلب توجه جامعه رسانه‌ای و گزارش‌دهی در مورد آب‌ها، اقدامات جدی و پایدار صورت گیرد.
به عنوان نمونه، شمار دیپلومات‌های افغان که بر دیپلوماسی آب تمرکز داشته باشند و از گسترهٔ معلومات و تجربهٔ کافی برخوردار باشند، انگشت‌شمار اند. افزایش شمار دیپلوماتان و متخصصان آب نه تنها برای افغانستان بلکه به لحاظ نقش این کشور به مثابهٔ دهلیز توسعهٔ اقتصادی و ثبات منطقه‌ای حایز اهمیت است. از آن‌جایی که از جملهٔ پنج حوزه آب‌ریز، چهار حوزه با کشورهای همسایه مشترک اند، تقویت ظرفیت افغانستان در عرصهٔ دیپلوماسی آب حیاتی است و باید اقدامات ضروری به منظور گسترش منابع انسانی و زیربنایی در این زمینه صورت گیرند.
بلندبردن سطح آگاهی مردم در مورد مسئله آب افغانستان نیز یکی از مسایل محوری در این باب است. تا حال به مردم در مورد اهمیت منابع آبی افغانستان و نقش آن در رشد اقتصاد کشور و تأثیر استفاده از آن در بهبود کیفی زندگی آن‌ها معلومات کافی ارایه نشده‌است. هم‌چنین، شرایط ناگوار، نبود آگاهی لازم از ارزش منابع آبی و دسترسی نداشتن به معلومات سبب شده‌است تا گفتمان ملی در قبال مدیریت و انکشاف منابع آبی شکل نگیرد.
در کنار معضل نبود دسترسی لازم به معلومات دقیق، ظرفیت محدود در تولید دانش بومی یکی از عرصه‌های دیگری می‌باشد که نیازمند اقدامات جدی است. گرچه تحقیقات زیادی از سوی سازمان‌های بین‌المللی راجع به منابع آبی افغانستان صورت گرفته، اما پژوهش‌های باکیفیت تحلیل‌گران و محققان افغان در این زمینه معدود و انگشت‌شمار بوده‌است. تولید دانش بومی نیازمند توجه بیشتر مؤسسات تحقیقاتی در این عرصه است. تلاش‌هایی از این دست می‌توانند مواد و معلومات مفید و قابل دسترسی را در خصوص این موضوع برای پالیسی‌سازان در حکومت و تحلیل‌گران و محققان و جامعهٔ دانشگاهی فراهم آورد.
هر چند برخی از اقدامات بزرگ نظیر اعمار بند سلما بر فراز رودخانهٔ هریرود که کمک قابل توجه هند را با خود داشته‌است، انجام شده، اما کشور ما از اقدامات زیربنایی کافی در این بخش یا مکانیزم‌های بنیادی مدیریتی آب فاصلهٔ زیادی دارد.
هم‌چنان، حیاتی است تا نهادهای تحقیقاتی و علمی با آماده‌سازی کدر مسلکی جوان برای این بخش متمّم و مکمّل پروسه ملی مدیریت و استفاده از منابع آب کشور باشند و نقش رسانه‌ها، در آگاهی‌دهی، در مورد آب‌های افغانستان از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. سرمایه‌گذاری روی ظرفیت‌سازی گزارش‌گران و محققان رسانه‌ای، کیفیت گزارش‌های رسانه‌ای در زمینه را بهبود می‌بخشد.
واقعیت این است که منابع آبی افغانستان سرمایهٔ ارزندهٔ ملی است و بنا بر این، توسعه و مدیریت این منابع مسوولیت مشترک همهٔ قشرها جامعهٔ افغانستان می‌باشد. با توجه به پیچیده‌گی سیاسی و حقوقی مسألهٔ آب‌ها، برداشتن گام‌های اثرگذار در راستای انکشاف و مدیریت منابع آبی ضرورت به توجه نهادهای جامعهٔ مدنی، رسانه‌ها، اجتماعات آکادمیک، مؤسسات تحقیقاتی و دولت افغانستان دارد.
اباسین نسیمی / هشت صبح / یکشنبه ۱۶ میزان ۱۳۹۶
---
* لازم است ذکر شود که این متن تنها برای آشنایی خوانندگان با دیدگاه‌های مختلف در این حوزه منتشر شده‌است و انتشار آن نشان‌دهنده تأیید محتوای آن از سوی خبرگزاری «پانا» نیست.
منبع : http://8am.af/1396/07/16/what-does-afghanistan-do-with-its-waters/
payam-aftab.com/vdcjooea.uqextzsffu.html
پربازدیدترین
آخرین اخبار