به گزارش پیام آفتاب، یافته‌های یک گزارش روزنامه ۸صبح نشان می‌دهد که کار پروژهٔ «تاپی»، خط انتقال پایپ‌لاین گاز از ترکمنستان به هندوستان از طریق افغانستان و پاکستان، هیچ‌گونه پیش‌رفتی نداشته و بیش‌تر شبیه یک پروژه خیالی و رؤیایی است. بر اساس این یافته‌ها، تنها کار استخراج گاز از این حوزهٔ گازی در شهر «ماری» ترکمنستان در همسایه‌گی ولایت هرات، دست‌کم به پنج سال زمان نیاز دارد. ترکمنستان علاقه‌مند سرمایه‌گذاری از جیب خودش نیست و به دنبال دونر می‌گردد. در افغانستان تا اکنون حتی یک متر زمین در مسیر تاپی استملاک نشده و حتی مقرره استملاک زمین نیز ترتیب نگردیده‌است.
دو سال پیش، رئیس‌جمهور غنی وعده سپرد که تا یک سال دیگر گاز تا دروازه‌های خانه‌های مردم می‌رسد، اما حالا یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که پروژه تاپی به چند سال دیگر زمان نیاز دارد تا به دروازه افغانستان برسد.
منابع دخیل در پروژه تاپی گفته‌اند که روند اجرایی پروژهٔ تاپی در ترکمنستان با دو مشکل «اجرایی» و «مالی» روبه‌رو است و این کشور هنوز نتوانسته منبع مالی مشخصی برای آغاز کار انتقال گاز از مسیر پروژهٔ تاپی به کشورهای آسیای جنوبی پیدا کند.
اطلاعات رسیده به این روزنامه حاکی از آن است که ترکمنستان علاقه‌مند سرمایه‌گذاری خارجی در پروژهٔ تاپی است تا از این درک هم گاز این کشور به فروش برسد و هم شرکت ترکمن‌گاز، شرکت داخلی ترکمنستانی، به سود خوبی دست یابد؛ اما هنوز نتوانسته برای این امر سرمایه‌گذار جذب کند. پیش از این گفته شده بود که ترکمنستان بخشی از هزینهٔ مجموعی پروژهٔ تاپی را نظر به سهم ۷۵ درصدی از کل پروژه، پرداخت می‌کند.
روزنامهٔ ۸صبح بر اساس اطلاعاتی که دریافت کرده است گزارش داد که ترکمنستان بیش از آن‌که به پروژهٔ تاپی به عنوان فرصت اقتصادی ویژه نگاه کند، به دنبال بازاریابی از کشورهای منطقه و اروپا است تا از این درک برای منابع انرژی خود مشتری‌های بیش‌تر به دست آورد.
منابع گفته‌اند که به دنبال همین تلاش‌ها، اخیراً مذاکرات برای انتقال گاز ترکمنستان به روسیه آغاز شده‌است؛ امری که با وجود موانع متعدد از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال ترکمنستان، امیدی به اجرایی شدنش وجود نداشت.
در همین راستا، ترکمنستان پس از توقف یک دوره سه ساله، مجدداً صادرات گاز طبیعی به روسیه را در ۱۵ اپریل ۲۰۱۹ برای ده هفته از سر گرفت و امیدها برای تمدید آن نزد دو کشور وجود دارد.
ایران مترصد فرصت است
ایران، همسایهٔ غربی افغانستان هم با میدان‌های گازی زیاد، از سال‌ها به این طرف در نتیجه تداوم «سیاست ضد ترانزیتی» نتوانسته بود مسیر قابل اعتمادی به کشورهای حوزهٔ آسیای میانه جهت انتقال گاز به کشورهای جنوب آسیا باشد. منابع گفته‌اند که همین قضیه از دلایلی است که کشورهای جنوب آسیا برای خرید گاز ترکمنستان به مسیرهای طولانی، پرهزینه و ناامن روی آورند. خط لوله تاپی یکی از این مسیرها است که با دور زدن ایران بخشی از گاز مورد نیاز افغانستان، پاکستان و هند از آن طریق تأمین خواهد شد.
در پی تلاش‌های ایران، گزارش‌ها نشان می‌دهد که سال گذشتهٔ میلادی این کشور با تغییر سیاست ضد ترانزیتی، اعلان کرد که امیدی به پروژهٔ تاپی ندارد و پیشنهاد سوآپ (معاوضه) را به ترکمنستان فرستاده‌است.
حمیدرضا عراقی، مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران، باری دربارهٔ طرح ساخت خط لوله گاز تاپی ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند و امکان سوآپ گاز به پاکستان گفته بود: «معلوم نیست امنیت و منابع مالی ساخت این خط از چه محلی تأمین خواهد شد.»
در همین حال مذاکرات برای انتقال گاز ترکمنستان به ایران و سپس به آسیای جنوبی از مسیر بستر دریای خزر هم روی میز گفت‌وگوهای کشورهای منطقه قرار دارد. چانه‌زنی‌ها برای صدور گاز ترکمنستان به ترکیه هم کماکان به رسانه‌ها رسیده‌است.
پنج سال تا بهره‌برداری میدان گازی «گالکنیش»
تاپی، گاز ترکمنستان را از حوزه «گالکنیش» در جنوب ترکمنستان، که ذخایر آن تا ۱۶ تریلیون متر مکعب برآورد شده، از راه ولایت‌های هرات، هلمند، فراه و قندهار افغانستان به کویته بلوچستان پاکستان و از آن‌جا به شهر ملتان این کشور منتقل می‌کند و بالآخره در منطقه موسوم به «فاضیلکا» در پنجاب هند به پایان می‌رسد.
بر اساس یافته‌های این گزارش، کار استخراج گاز از این حوزهٔ گازی در شهر «ماری» ترکمنستان دست‌کم به پنج سال زمان نیاز دارد و گام‌های اولی توسط یک شرکت کوریایی از یک‌سال به این طرف برداشته شده، اما ترکمنستان اجازهٔ بازدید از آخرین پیش‌رفت‌های کار را به خبرنگاران نداده‌است.
هزینهٔ مجموعی این پروژهٔ بزرگ اقتصادی منطقه‌ای حدود هفت‌ونیم میلیارد دالر است و حدود ۱۵ میلیارد دالر دیگر نیز در بخش گاز سرمایه‌گذاری می‌شود. بخشی از این هزینه قرار است با کمک بانک انکشاف آسیایی تأمین شود، اما با گذشت چند سال از امضای توافق و شور و هلهلهٔ رسانه‌ای از آن، خبری از تأمین بودجهٔ مورد نظر از هیچ طرفی در دست نیست.
وعده‌های سرخرمن
کمی کم‌تر از دو سال قبل محمداشرف غنی، رئیس‌جمهور کشور، در همراهی با سران سه کشور دیگر عضو پروژهٔ تاپی در ولایت غربی هرات وعده سپرد که تا یک سال دیگر گاز پروژهٔ تاپی به افغانستان می‌رسد و مردم روستاها و شهرها از آن استفاده می‌کنند.
در مراسم افتتاح کار عملیاتی تاپی در ترکمنستان، رهبران کشورهای عضو، تحقق عملی این پروژه را گامی نو در مناسبات منطقه‌ای خواندند. نواز شریف، نخست‌وزیر پیشین پاکستان، در آن مراسم گفت که پروژه انتقال گاز تاپی، سبب به وجود آمدن صلح و تشویق تجارت بین کشورهای منطقه خواهد شد.
مقام‌های کشورهای عضو تاپی در همان زمان اعلام کردند که تاپی فراتر از یک پروژه است و به عنوان همکاری فراگیر، افغانستان و منطقه را به سمت آبادانی، همکاری بیش‌تر و توسعه اجتماعی-اقتصادی آسیای مرکزی و جنوبی سوق خواهد داد.
طول این خط لوله، در مجموع ۱۸۱۴ کیلومتر است که ۸۱۶ کیلومتر آن از خاک افغانستان عبور می‌کند و ظرفیت انتقال سالانه ۳۳ میلیارد مترمکعب گاز را به سه کشور عضو تاپی دارد. هر کشور مقداری مشخص از این گاز را خریداری کرده‌است.
مطابق قرارداد ۳۰ ساله تاپی، افغانستان در۱۰ سال نخست این پروژه، سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب، در ۱۰ سال دوم سالانه ۱ میلیارد مترمکعب و در۱۰ سال سوم، سالانه ۱٬۵ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان می‌خرد.
چندی قبل که سروصدای رسانه‌ها بالا گرفت، دفتر ریاست جمهوری کشور اعلام کرد که تاپی تا پایان سال ۲۰۱۹ میلادی تکمیل می‌شود؛ امری که حالا بیش‌تر به یک رؤیا شبیه است تا واقعیت!
در هرات، جلیل‌احمد فضل‌جو، مسوول اجرایی پروژهٔ تاپی، می‌گوید که تمام مسیر پایپ‌لاین گاز در کشور از وجود ماین پاک‌سازی شده و روند استملاک زمین‌ها جریان دارد.
آقای فضل‌جو می‌افزاید که هنوز حتی یک متر زمین هم در هیچ نقطه از کشور از مردم استملاک نشده و فقط بررسی‌های محیط زیستی و نقشه‌برداری که جزیی از فرایند استملاک به‌شمار می‌رود، انجام یافته‌است. به گفتهٔ وی، نیاز است تا نظر به قوانین متعدد در کشور، مقرره‌های مشخصی برای استملاک زمین‌های مسیر پروژهٔ تاپی از سوی ریاست جمهوری کشور آماده شود، اما با گذشت دو ماه هنوز خبری از این مقرره‌ها نیست.
در همین حال جیلانی فرهاد، سخنگوی والی هرات، می‌گوید که عبدالقیوم رحیمی، والی این ولایت، اخیراً در سفر به کشور ترکمنستان، در دیدار با مقام‌های دولتی آن کشور، خواهان جدیت در اجرای پروژهٔ تاپی شده‌است.
پیش از آن، همایون قیومی، سرپرست وزارت مالیهٔ کشور، هم در سفر به هرات گفته بود که کار پروژهٔ تاپی عمل شدنی است. گفتنی است که همراه و هم‌زمان با عبور خط انتقال گاز پروژهٔ تاپی، خط انتقال برق، خط آهن، جاده و فایبر نوری از یک مسیر عبور خواهند کرد که افغانستان را به یک «چهارراه» منطقه‌ای نزدیک‌تر می‌کند، اما گذشت زمان نشان داد که زمان زیادی برای تحقق وعده‌های مقام‌های دولتی نیاز است.
نگرانی از آن وجود دارد که اگر افغانستان بازیگر ماهری در اجرای پروژهٔ تاپی نباشد، ترکمنستان با کشورهای دیگر وارد مذاکره شده و به این ترتیب، توپ از میدان افغانستان به بیرون پرتاب شود.
امید شکری، از تحلیل‌گران حوزهٔ انرژی، در مقاله‌ای به ایندیپندنت فارسی نوشته که تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی گاز، همواره مورد توجه ترکمنستان بوده‌است. به نقل از آقای شکری، وابسته بودن این کشور به صادرات گاز به چین، مطلوب این کشور نیست و یافتن بازارهای جدید، همواره دغدغه وزارت انرژی ترکمنستان بوده‌است. او هم‌چنان نوشته که با توجه به کندی روند احداث پروژه تاپی، بازار اروپا یکی از گزینه‌های جدی ترکمنستان برای تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی این کشور است و اگر ترکمنستان نتواند در یافتن بازارهای صادراتی موفق عمل کند، اقتصاد این کشور با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد.
گفتنی است که بخش عمدهٔ صادرات ترکمنستان منابع انرژی است و کاهش صادرات گاز طبیعی، به معنای کاهش درآمد ارزی این کشور خواهد بود.
حالا باید دید که با توجه به نگرانی‌های جدی نسبت به از دست رفتن پروژهٔ تاپی و جست‌وجوی بی‌وقفهٔ ترکمنستان برای فروش گاز، افغانستان می‌تواند کماکان نفعی از آن ببرد یا خیر.
- سیدحسن حسینی / هشت صبح
