پیام آفتاب: عضویت افغانستان در سازمان همکاری‌های شانگهای، موجب تقویت مناسبات افغانستان با تمام کشورهای عضو سازمان در ساختار دوجانبه خواهد شد و می‌تواند از فرصت‌های اقتصادی، تجارتی و آموزشی این کشورها استفاده کند.
تاریخ انتشار :شنبه ۵ سرطان ۱۳۹۵ ساعت ۱۴:۰۲
کد مطلب : 53512
پیام آفتاب: عضویت افغانستان در سازمان همکاری‌های شانگهای، موجب تقویت مناسبات افغانستان با تمام کشورهای عضو سازمان در ساختار دوجانبه خواهد شد و می‌تواند از فرصت‌های اقتصادی، تجارتی و آموزشی این کشورها استفاده کند.
عضویت افغانستان در سازمان همکاری‌های شانگهای، چی فرصت‌ها و چالش‌های ممکن منطقه‌ای را به‌وجود می‌آورد؟ نقش جغرافیای افغانستان در ایجاد جاذبه‌ها و فرصت‌های جدید برای سازمان همکاری‌های شانگهای چیست؟ دیدگاه کشورهای عضو در مورد عضویت افغانستان در سازمان همکاری‌های شانگهای چیست؟ سازمان همکاری‌های شانگهای چگونه می‌تواند اجماع منطقه‌ای در مبارزه با تروریسم ایجاد کرده و بعد منطقه‌ای بحران افغانستان رسیدگی کند؟
شکل‌گیری نظم جدید سیاسی، اقتصادی و امنیتی در افغانستان پسا طالبان، حضور نیروهای بین‌المللی به هدف مبارزه با تروریسم در این کشور، مناسبات نیک دوجانبه و سایر مشترکات کشورهای عضو سازمان با افغانستان، سازگاری اهداف مبارزه با تروریسم، افراط‌گرایی و جدایی‌طلبی این سازمان با منافع و امنیت ملی افغانستان، این کشور را در محراق توجه سازمان همکاری‌های شانگهای قرار داد. سازمان شانگهای برای نخستین بار در سال ۲۰۰۴ از رئیس‌جمهور سابق افغانستان حامد کرزی، دعوت کرد که در جلسه سران این سازمان در تاشکند اشتراک کند. افغانستان مطالعه‌ای که در خصوص چند و چونی سازمان همکاری‌های شانگهای انجام داد، توصیه به این بود که به‌عنوان مهمان ویژه یا عضو ناظر در این سازمان شرکت کند. در سال ۲۰۰۵ موافقت‌نامه همکاری و ایجاد گروه تماس افغانستان با سازمان همکاری‌های شانگهای، به امضا رسید. پس از آن افغانستان وارد تعامل با سازمان شانگهای شده و رئیس‌جمهور افغانستان، به‌عنوان مهمان ویژه در تمام جلسات سران و سران حکومت‌های این سازمان دعوت می‌شد و در اعلامیه‌های جلسه سران این سازمان بر لزوم تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، برای تأمین ثبات و امنیت منطقه و افغانستان تأکید می‌شود.
در نشست ۲۰۰۷ سران در بشکیک، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان حامد کرزی، کشورهای عضو سازمان را ترغیب کرد تا در مبارزه علیه مواد مخدر تمرکز کرده و پلان منطقه‌ای را برای مبارزه با این پدیده که تهدید در برابر ثبات و امنیت افغانستان و منطقه می‌باشد تدوین کنند. رئیس‌جمهور روسیه، خواستار ایجاد کمربند امنیتی مبارزه علیه مواد مخدر در محور افغانستان و محو ریشه‌های مالی تجارت مواد مخدر در منطقه شد. در سال ۲۰۰۹ سازمان همکاری‌های شانگهای، کنفرانس بین‌المللی‌ای را در مورد بحث روی مسئله افغانستان در مسکو تدویر کرد که حاصل آن صدور اعلامیه و پلان عمل مشترک کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای و افغانستان در مورد مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر و جرایم سازمان‌یافته بود.
در سال ۲۰۱۲ بنابر تلاش‌های دولت افغانستان و علاقمندی کشورهای عضو، این کشور به‌عنوان عضو ناظر سازمان پذیرفته شد و فصل جدید در مناسبات افغانستان و سازمان شانگهای به‌وجود آمد.
در سال ۲۰۱۵ پروتوکول میان ساختار منطقه‌ای ضد تروریستی سازمان همکاری‌های شانگهای و وزارت امور خارجه اسلامی افغانستان در خصوص همکاری بر ضد تروریسم، تجزیه‌طلبی و افراط‌گرایی به امضا رسید که چشم‌انداز مساعدی برای همکاری‌های مؤثر و عضویت کامل این کشور در سازمان همکاری‌های شانگهای می‌باشد.
در سال ۲۰۱۵، در جلسه سران این سازمان در شهر یوفا- روسیه، رئیس‌جمهور افغانستان رسماً درخواست عضویت کامل این کشور را به رئیس دوره‌ای جلسه سران آقای پوتین سپرد و در این راستا، اسناد و شرایط لازم عضویت را آماده کرده و حکومت با تمام شش کشور عضو سازمان همکاری‌های شانگهای از مجاری مختلف جهت حمایت از عضویت کامل افغانستان لابی کرده است. در صورت پذیرش عضویت افغانستان در این سازمان، این کشور باید مجموعاً ۲۷ موافقت‌نامه، پروتوکول و یادداشت تفاهم را امضا کند.
افغانستان به لحاظ جغرافیایی و تاریخی مشترکاتی با کشورهای سازمان همکاری‌های شانگهای داشته، تهدیدهای مشترک سنتی و جدید مانند تروریسم، افراطیت، مواد مخدر، گروه داعش ظرفیت‌های این سازمان در امر مبارزه با شر سه‌گانه و فرصت‌های کلان اقتصادی در منطقه، افغانستان و سازمان همکاری‌های شانگهای را به یک‌دیگر متمایل ساخته است و این کشور از یک دهه به این‌سو در جلسات سازمان همکاری‌های شانگهای به‌عنوان مهمان ویژه و عضو ناظر اشتراک کرده است. افغانستان با اشتراک در جلسات سازمان همکاری‌های شانگهای خواهان تقویت این مناسبات و تبدیل آن به مناسبات چندجانبه با رویکرد منطقه‌گرایی فعال می‌باشد.
از جانب دیگر تهدید تروریسم، مواد مخدر، افراط‌گرایی، جرایم سازمان‌یافته و سایر تهدیدهای نوظهور منطقه‌ای، تأثیر جدی بر امنیت ملی افغانستان و کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای دارد و بدون همکاری مشترک مبارزه علیه تهدیدهای منطقه‌ای ممکن و میسر نیست.
هم‌چنان این کشور متمایل به کسب عضویت سازمان‌های منطقه‌ای مانند سازمان همکاری‌های شانگهای و تعمیق روابط هرچه بیشتر با کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای بوده و استفاده از ظرفیت‌های این سازمان در عرصه‌های مختلف، نقش مهم در دیپلوماسی منطقه‌ای افغانستان دارد. افغانستان با کسب عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای در پی دستیابی به اهداف ذیل می‌باشد.
اعتمادسازی میان کشورهای منطقه؛ متقاعدسازی پاکستان جهت پایان‌دهی به روند تجهیز تسلیح مخالفین مسلح دولت افغانستان؛ ایجاد ظرفیت‌های کافی در مبارزه با تروریسم و مهار تولید مواد مخدر در منطقه، مشارکت فعال سازمان همکاری‌های شانگهای در تقویت ابتکارات منطقه‌ای افغانستان از جمله پروسه استانبول- قلب آسیا و تدابیر اعتمادسازی منطقه‌ای آن جلب کمک‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری در افغانستان به‌خصوص کمک‌های اقتصادی چین و روسیه شامل‌سازی در طرح‌های کلان منطقه‌ای مانند پروژه‌های راه ابریشم و استفاده از کمک‌های صندوق توسعه‌ای سازمان همکاری‌های شانگهای و کمک‌های مالی و تخنیکی بانک حمایت زیرساخت‌های آسیایی(AIIB) جمهوری چین.
ظرفیت‌های کلان اقتصادی و ذخایر بزرگ نفت و گاز و موقعیت ژیوپولیتیکی، آسیای مرکزی را به یکی از حساس‌ترین مناطق دنیا مبدل ساخته است. رقابت‌های جدی قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بر سر دستیابی و تعریف حوزه نفوذ و منافع سبب شده است که دیپلوماسی رقابت و تقابل همراه با دیپلوماسی تعامل و همکاری در منطقه از سوی بازیگران منطقه‌ای به پیش برده شود.
سازمان همکاری‌های شانگهای بر خلاف عمر کوتاه خود، به دلایل گوناگون ازجمله حضور دو قدرت بزرگ سیاسی و نظامی‌دنیا یعنی چین و روسیه، از پویایی قابل توجهی برخوردار است. هم‌چنین حضور بسیار مؤثر چین با رشد اقتصادی شگفت‌آور، سبب شده است سازمان همکاری‌های شانگهای از پتانسیل بالایی برای پویایی کنش‌های سیاسی و اقتصادی و دفاعی فرامنطقه‌ای برخوردار شود.
کسب عضویت سازمان همکاری‌های شانگهای، یک موفقیت دیپلوماتیک در دیپلوماسی منطقه‌ای دولت افغانستان محسوب شده و با در نظر داشت مناسبات افغانستان با آمریکا و کشورهای عضو ناتو و عضویت در چندین سازمان منطقه‌ای، یک نوع توازن در مناسبات با بازیگران منطقه‌ای و جهانی ایجاد می‌کند. اما به لحاظ استراتژیک منافع چندانی برای این کشور در پی ندارد.
تجربه چهارده سال گذشته نشان می‌دهد که چین و روسیه به‌عنوان اعضای عمده و تأثیرگذار این سازمان و سایر کشورهای عضو از طریق دیپلوماسی دوجانبه متمایل به همکاری و تعامل با افغانستان بوده و کار مشترک و دسته‌جمعی، به استثنای پذیرش عضو ناظر، به‌شکل بسته (پکیج) همکاری سازمان با افغانستان صورت نگرفته است. همکاری در زمینه‌های مبارزه با مواد مخدر، تروریسم و افراط‌گرایی و همکاری‌های اقتصادی با افغانستان عمدتاً به‌شکل دوجانبه بوده است.
هرچند مبارزه با تهدیدهای سه‌گانه (تروریسم، افراط‌گرایی و جدایی‌طلبی) فسلفه وجودی سازمان همکاری‌های شانگهای را تشکیل می‌دهد اما تا کنون در این سازمان یک اجماع نظر در مورد تعریف، منابع و چگونگی مبارزه با تهدیدهای مشترک فراراه سازمان به‌وجود نیامده است. پکن، مسکو و دهلی، باور دارند که تهدید اساسی در افغانستان تروریسم است، اما در مورد منبع این تهدید دیدگاه یکسان ندارند. کشورهای عضو سازمان در خصوص رسیدگی به این چالش‌ها رویکردهای خاص خود را دنبال می‌کنند و تا کنون سازمان شانگهای، به اجماع نظر در مورد شناسایی پاکستان به‌عنوان حامی‌گروه‌های تروریستی در منطقه، دست نیافته است و با توجه به روابط استراتژیک چین و پاکستان، سازمان قادر نخواهد بود فشار لازم برای محو پناهگاه‌های تروریستی بر پاکستان، وارد سازد.
در اعلامیه‌های سازمان بر حل سیاسی قضیه افغانستان و مذاکرات صلح تحت مالکیت و رهبری این کشور تأکید صورت می‌گیرد. اما چین، طالبان را گروه سیاسی می‌نامد و چندین بار بدون اطلاع دولت افغانستان، میزبان سران طالبان در این کشور بوده است، در حالی‌که روس‌ها مذاکرات را تضییع وقت می‌دانند و اخیراً خواستار حمایت ابزاری از طالبان در برابر گروه داعش، شدند که این مسئله حاکی از عدم هماهنگی سازمان همکاری‌های شانگهای در حل قضیه افغانستان می‌باشد. از سوی دیگر برخلاف گذشت نزدیک به دو دهه از عمر سازمان، ساختارهای همکاری چند بعدی آن تقویت نیافته‌اند. نگرش‌های متفاوت و رقابت‌های جدی میان بازیگران عمده این سازمان، در مسایل کلان منطقه‌ای و جهانی وجود وجود دارد، و اختلاف‌نظرها در مورد چگونگی مشارکت در تأمین ثبات و امنیت افغانستان نیز در چارچوب رقابت‌های چین و روسیه از یکسو و چین- روسیه با آمریکا از جانب دیگر قابل تحلیل و ارزیابی است.
سایر کشورهای عضو سازمان، مانند تاجیکستان، ازبکستان، قرغیزستان و قزاقستان بازیگران حاشیه‌ای قضیه افغانستان بوده، نفوذ سیاسی و اقتصادی چندانی در این کشور ندارند.
پاکستان در نشست آینده سران این سازمان در تاشکند، به‌عنوان عضو کامل دارای حق رای، اشتراک خواهد کرد و هرگونه داعیه افغانستان مبنی بر دست‌داشتن این کشور در تجهیز، تسلیح و پناه‌دهی مخالفان دولت افغانستان، با لابی‌گری قوی این کشور وتو شده و مسله جنجال‌برانگیز خط دیورند و حل‌وفصل اختلافات سرحدی میان افغانستان و پاکستان در سازمان مطرح نخواهد شد؛ بنابراین عضویت افغانستان در سازمان همکاری‌های شانگهای، به دلایل دیدگاه‌های متفاوت، پیچیدگی‌های روابط قدرت و دیپلوماسی رقابت و همکاری در این منطقه، موثریت لازم در ابعاد سیاسی نخواهد داشت.
افغانستان می‌تواند شامل طرح‌های توسعه‌ای کشورهای عضو در چارچوب استراتژی توسعه سازمان همکاری‌های شانگهای شده و نقش ترانزیتی در تطبیق راه ابریشم ایفا کند. مضاف بر آن افغانستان می‌تواند همکاری‌های فدراتیف روسیه را در امر مبارزه با کشت و قاچاق مواد مخدر به‌دست‌آورد.
اما در این میان افغانستان می‌تواند از قرضه‌های چین برای تقویت اقتصاد کشورهای عضو و بانک حمایت از زیرساخت‌های آسیایی(AIIB) استفاده کند.
از سوی دیگر عضویت افغانستان در سازمان همکاری‌های شانگهای، موجب تقویت مناسبات افغانستان با تمام کشورهای عضو سازمان در ساختار دوجانبه خواهد شد و می‌تواند از فرصت‌های اقتصادی، تجارتی و آموزشی این کشورها استفاده کند.
مشارکت سازنده و معنادار و توسعه مناسبات با سازمان همکاری‌های شانگهای مربوط به چگونگی روابط دوجانبه با هشت کشور عضو سازمان و بروز اراده قوی سیاسی در رهبر نظام سیاسی افغانستان جهت درک اهمیت همکاری‌های منطقه‌ای با کشورها و سازمان‌های منطقه می‌باشد.
سازمان همکاری‌های شانگهای زمانی می‌تواند حرف اول و آخر را در معادلات منطقه‌ای بزند که کشورهای عضو آن اراده قوی سیاسی برای همکاری‌های گسترده بروز دهند. ساختارهای موازی با شانگهای را مکمل شانگهای سازند و مواضع واحد در زمینه‌های مبارزه با تروریسم، مواد مخدر و افراط‌گرایی از یکسو و چگونگی برخورد با حضور آمریکا در منطقه اتخاد کرده بر قواعد برد- برد بازی احترام گذاشته و از قطبی‌شدن سازمان جلوگیری کنند.
- سیداکرم بارز، روزنامه هشت صبح، شنبه ۵ سرطان ۱۳۹۵
payam-aftab.com/vdcf0tdt.w6dmyagiiw.html