پیام آفتاب: دوازدهمین سفر حامد کرزی رییس جمهور افغانستان به دهلی نو درحالی صورت گرفت که از یک سو با پیروزی پدر طالبان(نوازشریف) در پاکستان و از سوی دیگر با تشدید خشونت در افغانستان همزمان شده بود.
اما دل بریدن از هند برای افغانستان به همان اندازه دشوار است که تعریف سیاستها در عرصهی تأمین صلح بدون در نظر گرفتن پاکستان غیرممکن به نظر میرسد. کارشناسان براین باورند که این دو کشور منطقه و رقیب، هرکدام از بستر افغانستان سودهای سرشار سیاسی و اقتصادی را مد نظر دارند که مدیریت و ایجاد توازن در روابط با این دو کشور به آسانی تمثیل نخواهد شد.
پاکستان به دلیل اینکه افغانستان را بستر مناسب مصرف مواد خوراکی و سایر تولیدات خویش دانسته و از سویی هم مایل نیست که نظام حاکم در کابل به ادعاهایی مثل عدم رسمیت یافتن خط دیورند دامن بزند، نفوذ سیاسی و اطلاعاتی خویش را در ساختار نظام و مخالفان مسلح افغانستان حفظ نموده است. این مسأله برای افغانستان زنگ خطر خفته و بحران بالقوهای است که هر لحظه احتمال تشدید آن وجود داشته و هراس آور است.
از جانب دیگر هند نیز با دیپلماسی نرم توانسته است دل ارگ نشینان کابل را به دست بیاورد. تعهد کمک 500 میلیون دالری من موهان سینگ نخست وزیر این کشور در سفر دو سال پیش وی به کابل و پاسخ مثبت به تقاضای حمایت از تقویت نهادهای نظامی افغانستان در سفر اخیر کرزی این رابطه را برای حکومت کابل ناگزیر ساخته است.
هند نیز با سابقه دوستی 500 سالگی و صداقتی که در این مسیر نشان داده است به تداوم و تحکیم این رابطه نیازمند است. زیرا رسیدن به منابع سوخت آسیای میانه از طریق افغانستان برای اقتصاد رو به توسعهی هندوستان یک ضرورت جدی است.
با این وصف، پرسش این است که آیا به راستی سفر اخیر حامدکرزی باعث برانگیختن خشم پاکستان خواهد شد؟
دیدگاهها در این خصوص متفاوت است در حالی که برخی از اعضای مجلس سنا در افغانستان و تعدادی از آگاهان امورسیاسی و نظامی این سفر را در شرایط حاضر نامطلوب دانسته و برای امنیت افغانستان خطرساز توصیف میکنند، عدهی دیگر آن را یک امر حیاتی تلقی نموده و ارتباط آن را به سیاست خشونت آمیز اسلام آباد بی دلیل میدانند.
«عبدالستار خواصی» عضو مجلس سنای افغانستان این سفر را در فصل حساس کنونی نامناسب دانسته میگوید و در شرایط کنونی سفر آقای کرزی، پاکستان را حساستر ساخته و مشکلات را دو چندان میسازد و از سویی هم هند نمیتواند دست مداخلات پاکستان در افغانستان را کوتاه سازد و یا کمکهایش در حدی باشد که افغانستان بدون نیاز به پاکستان روی پای خود بایستد.
اما «محمود صیقل» کارشناس مسایل روابط بینالملل براین عقیده است این سفر از پیش برنامه ریزی شده است و به هیچ وجه دلیلی برای تشدید خشونتها از منظر سیاست پاکستانی در افغانستان نشده و نباید چنین پیامدی را به دنبال داشته باشد.
به اعتقاد وی سفر اخیر کرزی ربطی به جریانهای تند و داغ افغانستان با پاکستان ندارد، بلکه یک سفر معمولی در چارچوب روابط استراتژیک است.
با این وصف، مسألهی عمده این است که دستاورد این سفر برای افغانستان چه بوده و چه تأثیری در تقویت نهادهای نظامی کشور خواهد داشت؟
درحالیکه برخی از کارشناسان جلب توجه هند را در بخشهای اقتصادی با سرمایهگذاری بازرگانان آن کشور در افغانستان و کمک تجهیزات نظامی موثر ارزیابی میکنند، تعداد دیگری اما هرگونه کمکهای خارجی را نیازمند مدیریت داخلی میدانند.
«جنرال امان الله امان» کارشناس مسایل نظامی واگذاری تجهیزات نظامی از جانب هند به افغانستان را مطلوب تلقی نموده و معتقد است که این کشور حاضرخواهد شد تا با نرخ مناسبتری تسلیحات نظامی را دراختیار افغانستان بگذارد. به نظر وی، آموزش نظامیان افغان توسط آموزگاران هندی نیز بسی بهتر از انجام این کار توسط مربیان غربی خواهد بود.
افزون بر کمکهای نظامی در خصوص روابط با هند، همکاریهای اقتصادی را نیز میتوان در این چشم انداز مد نظر گرفت. همکاری هند برای ایجاد ترانزیت کالا از طریق بندر چابهار ایران یکی از این گزینهها است.
«وحید مژده» آگاه امور سیاسی معتقد است که در شرایطی که چین با ساختن بندر گوادر در بلوچستان پاکستان قصد دارد تا در دهانهی یکی از مهمترین تنگههای استراتژیک جهان از نظر تامین منابع انرژی حضور داشته باشد، هند بهعنوان رقیبی برای هند، قراردادی با ایران را برای توسعه بندر چابهار در بلوچستان ایران به امضا رسانیده است.
هندوستان میخواهد از طریق این بندر، رابطه نزدیک با افغانستان و آسیای میانه برقرار سازد. استفاده از منابع معدنی افغانستان ایجاب مینماید تا هندوستان بر سرگزینهی چاه بهار بهعنوان مسیری برای دور زدن پاکستان استفاده نماید.
«فضل رحمان اوریا» اما این سفر را بیشتر از حالت نمایشی برخوردار دانسته و براین باور است که حامدکرزی در سالهای آخر عمرش اقدام به نمایشهایی چون طرح خط دیورند، تجهیز نظامیان کشور با راهکارهای منطقهای و... میکند تا از خودش در ذهنیت مردم قهرمان سازی کند. به نظر وی این امر در راستای استحکام پایههای قدرت شخصی رییس جمهور با تداوم قدرت طلبی از طریق علم ساختن فرد دیگری از خاندان حامدکرزی است.
این درحالی است که دو روز پیش (31 ثور) نامزدی قیوم کرزی، برادر رییس جمهور طی مراسمی در قندهار به صورت رسمی اعلام شد. با این وجود، اوریا هرگونه بهرهبرداری از کمکهای نظامی هند را نیازمند مدیریت داخلی قوی میداند.
وی تصریح میکند که هر مقداری که کمکهای نظامی، اقتصادی، سیاسی و دیگر کمک ها همه جانبه و گسترده تر شود، تأثیرش بیشتر خواهد شد و فعلا بر بنیاد یک استراتژی، افغانستان هندوستان و آمریکا اهداف مشترک استراتژیک دارند که باید در همین راستا کار شود، ولی در جهت مدیریت این استراتژی در افغانستان ما زمینهی مدیریت چنین طرح‌هایی را نداریم و به همین دلیل است که خیلی از طرحها پا در هوا و بدون استفاده باقیمانده است.
با این حال، پاسخ این سوال که آیا چنین پتانسیل مدیریتی جهت استفادهی موثر از کمکهای هند در افغانستان وجود دارد یاخیر، با گذشت زمان به اثبات خواهد رسید.
محمدرضا گلکوهی
انتهای پیام/.